Orta Doğu'da Geleneksel Arap Konutlarından Yeni Bir Biyofilik Tasarım Yaklaşımına

Abstract

Son yıllarda teknolojinin ve kentsel tasarım yaklaşımlarının gelişimi süreçlerinde insanlar giderek doğadan ayrılmakta ve çevrelerine yabancılaşmaktadır. Ayrıca, insanın yaşam kalitesini ve hayatta kalmasını etkileyen pek çok ciddi problem ve kriz ortaya çıkmıştır. Son yıllarda, insan, doğa ve yapılı çevre arasındaki ilişkiyi düzenleyen yeni bir öneri olarak 'Biyofilik Tasarım' yaklaşımı geliştirilmiştir. Biyofilik tasarım, sürdürülebilir mimarlıkta çağdaş bir yaklaşım ve dönüm noktası olarak değerlendirilmektedir. Biyofilik tasarımda yapılı çevre ile doğal unsurlar ve süreçler uyumlu olarak tasarlanmakta, diğer yandan yapılı çevre sosyal ve kültürel bağlam ile ilişkilendirilmektedir. Biyofilik tasarım, mekân kimliğini ve insanın yerel kimliğini desteklemektedir. Ayrıca, insanın çevre bilinci ve sorumluluk duygusunu ve doğa bağlantısını olumlu yönde destekleyerek uzun vadeli sürdürülebilirliği sağlayabilir. Bu nedenle, biyofilik kavramının benimsenmesi, her bölgenin mimari, doğal ve sosyal bağlamıyla uyumluluk sağlar. Çalışmanın odaklandığı alan Orta Doğu'da Arap bölgesidir. Günümüzde Orta Doğu Arap bölgesi insan hayatını tehdit eden çevresel krizlerin ve mimari kimliğini kaybetmenin tehlikesi altındadır. Ayrıca, Osmanlı döneminde inşa edilen geleneksel Arap konutları insan ve toplum kimliğini yansıtmanın yanı sıra sürdürülebilir ve doğa dostu olmanın iyi bir örneği olarak gösterilmektedir. Ancak, Orta Doğu'da geleneksel Arap konutlarının tasarımı, İslam-Arap mimarlığının ayrılmaz bir parçası ele alındığında anlam kazanır. Bu kapsamda, bu çalışmada Orta Doğu'da İslam-Arap mimarlığı ve biyofilik tasarım ilişkisi bağlamında Orta Doğu'da gelecekteki biyofilik Arap konut tasarımı için bir yol haritası önerilmesi amaçlanmaktadır. Çalışma, Orta Doğu'da İslam-Arap mimarlığı ve biyofilik tasarım arasında bir ilişki bulunduğunu varsaymış, ayrıca geleneksel Arap konutlarının tasarımının biyofilik tasarım özelliklerini içerdiği düşünülmüştür. Çalışmada nitel yöntem kullanılarak sonuçlara ulaşılmıştır. İçerik analizi kullanılarak İslam-Arap mimarlığındaki doğa konusu ve biyofilik tasarım arasında bir uyumluluk gözlemlenmiştir. Tasarım için beş ortak ilke bulunmuş; bunlardan ikisinin, doğa, insan ve yapılı çevre olan üç boyuta dayandığı tespit edilmiştir. Ayrıca Orta Doğu'da geleneksel Arap konutlarının tasarım ilkeleri ve tasarımdaki doğa diyalogu içerik analizi yöntemi kullanılarak ve Kellert'in önerisi ile karşılaştırılarak 15 biyofilik tasarım özelliğini içeren yeni bir analiz önerisi oluşturmuştur. Orta Doğu'da geleneksel Arap konutlarından en tanınmış olan, pek çok referans verilen ve/veya UNESCO tarafından listelenenlerden oluşan 13 alan çalışması örneği seçilmiştir. Betimsel durum analizi sürecinde konutların tasarımında biyofilik tasarım özelliklerinin çoğunun sağlandığı gözlemlenmiş ve gerçekleşen mimari unsurlar ve çözümler belirlenmiştir. Son olarak, bu çalışmada Orta Doğu'da gelecekte biyofilik Arap konutlarının tasarımı için dört temel adımdan oluşan bir yol haritası önerilmiştir. Bu çalışma Orta Doğu'da Arap konutlarının tasarımında biyofilik tasarım yaklaşımının benimsenmesinde ilk adımları atmayı amaçlayan bir ön çalışmadır. Biyofilik tasarım ve İslam-Arap mimarlığı bağlamında gelecekte daha detaylı araştırmaların yapılması önerilmektedir.