Üçüncü Yer Kavramının Fişekhane Yerleşkesi Özelinde İrdelenmesi

Abstract

İnsanlar, genellikle yaşamlarını ev, iş ve eğlence olmak üzere üç farklı konumda geçirirler. Birinci konum, bireyin doğduğu, büyüdüğü ve yetişkin olduğu, bireyin mikrokozmosu olarak kabul edilen "ev"dir. Oldenburg (1989), evi "birinci yer" olarak tanımlar. İkinci yer ise, bireyi üretken role indirgeyen "iş" ortamıdır. İş ortamları, rekabete teşvik ederek diğerlerinden daha iyi olma motivasyonunu yaratır. Bu iki yer olgusu dışında ise; insanların sosyal hayata karıştıkları, diğer bireylerle etkileşim içinde bulundukları sosyal alanları Oldenburg, "üçüncü yer" kavramı ile ifade etmektedir. İlk olarak 1980'lerin sonunda, yüz yüze iletişimin önemli olduğu sosyal alanların özelliklerinden yola çıkarak Oldenburg tarafından ortaya atılan "üçüncü yer" kavramının en önemli özelliği, bireylerin o yerlere bağımlılık geliştirmesidir. Oldenburg (1989), Putnam (2000) ve Habermas (1989) gibi araştırmacılar, insan toplumlarının yüz yüze konuşmanın gerçekleştiği yerlerde gerçekleştiğini ve birlikte örüldüğünü iddia etmiştir. Oldenburg, bu yerleri mesken ve çalışma yerlerinden ayırmak için "üçüncü yerler" olarak adlandırır. Kahvehaneler veya kitapçılar gibi üçüncü yerler, insanların bir araya gelip sohbet yoluyla bilgi alışverişinde bulunmalarına olanak tanıyan mekânlardır. Putnam'a göre (2000), "üçüncü yer" mekânları, insan topluluklarında güven oluşturur ve daha güçlü topluluklar oluşturmasına olanak tanır. Bu nedenle, "üçüncü yerler" toplumda birçok sosyal, kültürel ve politik hedefe ulaşmak için gerekli alanlardır. Habermas, stratejinin doğası ve strateji ile diğer eylem biçimleri arasındaki fark hakkında kapsamlı yazılar yazmıştır. Habermas, "iletişimsel eylemi" yalnızca sosyal durumlarda bulunan bir olgu olarak tanımlar; çünkü araçsal eylemin aksine sosyal olmayan alanda, insanların özneler arası etkileşimlerini gerektirir. Bu çalışma, üçüncü yer kavramının incelenmesiyle birlikte Fişekhane yerleşkesinin "üçüncü yer" olarak algılanıp, algılanmadığını ortaya koymak amacıyla yapılmıştır. Bu kapsamda, çalışmanın ikinci bölümünde mekân, yer, birinci yer, ikinci yer ve üçüncü yer kavramlarının tanımlamaları ve farklı boyutlarıyla incelenmiştir. Özellikle, üçüncü yer kavramına ilişkin kavramsal arka plan üzerinde durulmuştur. Üçüncü bölümde, "üçüncü yer" kavramının mimarlık literatüründe yeterince ele alınmaması ile araştırmanın bu yönde kavramının detaylarıyla irdelenmesi, kavramın öneminin vurgulanması ve buna bağlı olarak iyi bir analiz yöntemi geliştirilmesi hedeflenmiştir. Üçüncü yer kavramının tanımı, parametreleri ile Türkiye'den ve dünyadan üçüncü yer kavramına dair örnekler incelenmektedir. Dördüncü bölümde, tez çalışması kapsamında alan olarak seçilen Fişekhane yerleşkesinin seçilme nedenlerinden bahsedilmiştir. Sonrasında, bölge ile ilgili tarihi ve güncel bilgileri verilmiştir. Bu bölümün devamında çalışma kapsamında Fişekhane yerleşkesinin kullanıcılar tarafından "üçüncü yer" olarak algılanmasına yönelik anket çalışmasının bulgu ve değerlendirmeleri anlatılmıştır. Alandaki mekân kullanıcıları ile rastgele seçilen 120 kişiden oluşan bir örneklem grubuyla anket çalışması yapılmıştır. Bu örneklem grubuyla yapılan anket çalışması iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, katılımcıların kişisel bilgileriyle ilgili sorular, cinsiyet, yaş, medeni durum, eğitim, gelir, meslek, yaşadıkları semt ve Fişekhane yerleşkesindeki ikamet durumuna dair sorular sorulmuştur. İkinci bölümde, katılımcıların Fişekhane yerleşkesini "üçüncü yer" olarak algılayıp algılamadıklarını ve bu algının parametrelerini belirlemek için çoktan seçmeli ve Likert ölçeği soruları kullanılmıştır. Bu çalışmanın amacı, yoğun olarak kullanılan Fişekhane yerleşkesinin "üçüncü yer" niteliğini ortaya koymak ve yeni tasarlanacak yerleşkeler için öneriler sunmaktır.