Yeni Türk Ceza Kanunu' nda insan üzerinde deney suçu (Tck. madde 90)

Abstract

Din adamları ve sihirbazların hastalıkları iyilestirmek için esrarlı ilaçlar, sihirler kullandıkları dönemden bugüne, yüzyıllar süren bir durgunluktan sonra, bilimin ve teknolojinin son yıllarda ilerledigi ve sürekli olarak gelisme içinde oldugu gözlenmektedir. Buna kosut olarak, amacı insan saglıgını korumak ve hastalıklara çare bulmak olan tıp bilimi de gelisim sürecine devam etmektedir. Bilim adamları ve hekimler, her gün yeni bir gelismeye imza atmaktadır. Özellikle genetik alanda yapılan çalısmalar, organ ve doku nakilleri son zamanlarda en çok gelisme kaydedilen alanlardandır. Gerek bu alanlarda ve gerekse tıp biliminin diger alanlarında, ilerlemelerin gerçeklestirilebilmesi ve insan yasamının daha iyi korunabilmesi için bilimsel deneyler sonucunda elde edilecek yeni tekniklere ve yeni tedavi yöntemlerine ihtiyaç duyulmaktadır. Bu nedenle insan üzerinde gerçeklestirilecek bilimsel deneyler ve denemeler tıp biliminin ilerlemesinde önemli bir yer tutmaktadır. Tıbbın gelismesi ve insanlıga faydalı olması için zorunlu olan deney ve denemeler, tümüyle kontrol dısı bırakılmamalı ve muhtemel tehditlere karsı dikkatli olunmalıdır. Yetersiz tedavi yöntemlerinin veya tıbbi hataların (malpraktis) deney olarak adlandırılmasının, insanı obje haline getiren ve insan degerini ihmal eder nitelikte cüretkar arastırma projelerinin ortaya çıkmasının önüne geçilmelidir. Özellikle kinci Dünya Savası’ndan sonra, Nazi Almanyası’ ndaki toplama kamplarında deney ve deneme adı altında yapılan insanlık dısı uygulamalara tepki olarak bu alandaki ilk uluslararası antlasma ortaya çıkmıstır. Bununla birlikte, hukukçuların ve tıp uygulamacılarının ilgisi bu alana yogunlasmıs ve bu alanda uygulanacak etik kurallar belirlenmeye çalısılmıstır. Ülkemizde de 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 90. maddesi ile insan üzerinde deney ve deneme fiilleri yasal boyutta ele alınmıstır. Bu yapılırken uluslararası alanda yerlesmis etik kurallar 90. maddeye aktarılmaya çalısılmıstır. Bununla birlikte, tıp alanındaki birçok konu ve tıbbi müdahale biçimini, tıp ve hukukçular arasında görüs ayrılıgına yol açmayacak biçimde ele alan ve bizim için rehber niteliginde olan Avrupa Konseyi nsan Hakları ve Biyotıp Sözlesmesi de Türkiye tarafından onaylanarak yürürlüge girmis ve iç hukukumuzun bir parçası haline gelmistir. nceleme konumuz olan Türk Ceza Kanunu’nun 90. maddesinin baslıgı ile içerigi uyum içinde degildir. Zira maddede « deney » ve « deneme » adı altında iki ayrı suç düzenlenmistir ancak bu durum madde baslıgına yansıtılmamıstır. Biz çalısmamızda her iki suç tipini, uygulandıgı kisi yönünden de « yetiskinler» ve « çocuklar» olmak üzere ikiye ayırarak ele alacagız. Gerekli görülen yerlerde deney ve deneme suçu ayırımı yapılacaktır. Genel bilgilerin verildigi yerlerde ise, 90. maddenin bütününe yönelik açıklamalar yapılacaktır. Bu dogrultuda çalısmamız iki bölümden olusmaktadır. lk bölümde, insan üzerinde deney ve gelisimi hakkında genel bilgiler verilecektir. Bu bölümde, deney ve denemenin içerigi tespit edilerek kavram üzerinde durulduktan sonra insan üzerinde deney baglamında tıbbi ceza hukukuna egemen olan ilkeler ve korunan temel haklar belirtilecektir. Daha sonra, uluslararası bazı belgeler ile mevzuatımızda insan üzerinde bilimsel deney ve denemeye iliskin düzenlemelerin tümü incelenecektir. Çalısmamızın ikinci bölümü; Türk Ceza Kanunu’nun 90. maddesi kapsamında, insan üzerinde deney suçunun suç tipi olarak incelenmesine ayrılmıstır. 90. maddede ele alınan “deney” ve “deneme” suçu iki ayrı suç tipi olarak ayrı ayrı incelenmis ve bu suçların uygulandıgı kisiler yönünden de “yetiskinler” ve “çocuklar” üzerinde olmak üzere ikili bir ayrım yapılmıstır. Türk Ceza Kanunu kapsamında deney ve deneme fiillerinin gerçeklestirilebilmesi için gerekli kosullar da bu bölümde belirtilmistir. Bu bölümdeki incelememizde yeri geldikçe, Avrupa Konseyi nsan Hakları ve Biyotıp Sözlesmesi’nin ilgili maddeleri ısıgında, 90. maddeye iliskin önerilere de yer verilmistir.