Georges Dumèzil'in Üç İşlev Teorisinin Manas Destanı'na Uygulanması

Abstract

Ünlü dil bilimci Georges Dumézil eğitimi sırasında karşılaştırmalı dil bilgisi dalı ile karşılaşır. Yeni lisanları öğrenmekte oldukça başarılıdır. Georges Dumézil'in dil öğrenme becerisi onu yeni ufuklara taşır. Dinler Tarihi ve Karşılaştırmalı Mitoloji adında iki tez yazar. Dinler tarihi tezi daha sonra kitaplaştırıldığında 'Ölümsüzlük Şöleni' olarak geçer. 1925'te Dinler Tarihi derslerini vermek üzere Marsilya'dan İstanbul'a gelir. İstanbul'a geldikten sonra Kafkasya medeniyetleri dilleri hakkında sayısız dil bilgisi kitabı yazar. Karşılaştırmalı mitolojinin geri kaldığını fark eden Dumézil çalışmalarını bu tarafa çevirir. Hint-Avrupa toplulukları üzerinde araştırmalar yapar. Dumézil 19. yüzyılın sonunda 20. yüzyılın başında indirgemeci bir bakış açısı olduğunu fark eder. Grimm kardeşlerden başlayan Shcwartz'a kadar süren bakış açısı her mitin bir gök unsuruyla bağlantılı olduğudur. Mitolojik farkların açıklamasını tabiat ötesi güçlerle açıklamaya çalışırlar. Shcwartz'tan sonra Max Müller mitolojik terimleri dil hastalığı olarak açıklamaya çalışır. Mitlerdeki her türlü olay ve olgu Güneş, Ay ve yıldızlardaki değişimlerle yorumlanır. Dumézil'in çalışması bu sırada karşımıza çıkar. Devlet yapısını, bürokratik yapı, ordu ve üretici sınıf üçlüsünün oluşturduğunu söyler. Sosyal sistemi mitlerde kahramanlar üzerinden açıklar. Girmm, Shcwartz, Max Müller mit kahramanlarını Güneş sistemine indirgiyordu, Dumézil'in yaptığı ise siyaset sistemini mit kahramanları üzerinden okunmasıdır. Manas Destanı, Kırgız toplumunu bir araya getirecek, onları yok olmaktan kurtaracak bir güç olarak görülür. Savaşçı bir destan olarak karşımıza çıkar. Destanın bu yönü ile Dumézil'in savaşçılık teorisi arasında bağlantı kurulur. Manas çoban toplumu insanıyken, eşi Kanıkey tarım toplumu insanıdır. Kanıkey destanda bereketi temsil eden bir kahraman olarak yansıtılır. Kanıkey'in bu özelliği Dumézil'in üreticilik teorisiyle ilişkilendirilir. Yönetici toplumu temsil eden kişi olarak ilk başta karşımıza Manas çıkar. Daha sonra Manas'ın çocukları bu görevi devralır. Dumézil'in yönetici sınıf teorisini anlatmak için Manas, Semetey ve Seytek'i ele aldık. Çalışmamızı dört bölüme ayırarak ilerledik. Birinci bölümde erken dönem halk bilimi kuramlarının içinde Georges Dumézil'i ele aldık. İkinci bölümde Georges Dumézil'in hayatı, dinler teorisi çalışmaları, mitoloji çalışmaları, üç işlev teorisi hakkında bilgi verildikten sonra Manas Destanı'nın özeti ve şahıs kadrosunu anlattık. Dördüncü bölümde Georges Dumézil'in üç işlev teorisini Manas Destanı'ndan alınan örneklerle ortaya koyduk. Bu çalışma sonucunda Kırgızların yaşayış biçimlerini, mücadelelerini, savaşlarını, gelenek ve göreneklerini, ahlaki ve dini değerlerini anlatan Manas Destanı'nı, Gorges Dumézil'in üç işlev teorisinden yola çıkarak yorumladık. Georges Dumézil'in üç işlev teorisinin Türk toplumlarında üçlü işlevi ortaya koymak bakımından önem teşkil etmektedir.