Güney Sibirya Türk Destanlarında Mekân ve Zaman Sembolizmi

Abstract

İlk yurtları Orta Asya olan Türkler yüksek bir kültür ve uygarlık oluşturmuşlar, buradan farklı coğrafyalara yayılmışlardır. Türk kültürü, Türk toplumunun ortak düşünceleriyle şekillenmiştir. Kolektif tefekkürün en yüce eseri hikmettir ve Türkler kendi hikmetlerini oluşturabilmişlerdir. Dünya görüşü olması sebebiyle hikmet, kozmogoniyle de ilişkilidir. Türklerin kendilerine ait en eski kozmolojisine göre kâinatın tüm tezâhürleri, Yer ve Göğün temsil ettiği iki evrensel nefesten oluşan bir sistemdir. Buna "evrenselci dikotomi" denir. İki ilkenin oluşturduğu bu sistem, zıtlıkların uyumlu birliğine dayanır ve buna göre Dünya, Yer ve Göğün birleşiminden oluşmuş bir bütündür. Türk düşüncesinin temel anlayışı olan evrenselci dikotomi, dünya görüşü olmasından dolayı anlatılara da yansımıştır. Evrensel iki ilke Türk destanlarında yüzeydeki konunun alt katmanlarında semboller aracılığı ile barındığından, varlığı ancak semboller çözümlenip, birbirleriyle bağlantısı kurulduğunda anlaşılmaktadır. Türk mitolojik anlatılarında aynı özden gelen evrensel iki ilkenin mekâna ve zamana dair gerçekleştirdiği yaratımlar, kahraman ve karşı-kahramanların mücadelesi üzerinden verilir. İki ilke tanrısal gücü temsilen çeşitli biçimlerde görülebilir. Görünürdeki mücadele sonunda daima bir yaratım gerçekleşir. Onlar birlikte dengeyi sağlayarak, kozmosu kurarlar ve yaşamı sürdürürler. Bu çalışmada Güney Sibirya Türk destanlarında mekân ve zaman sembolizmi, Türk halkları olan Altay, Hakas, Şor ve Tuvalara ait destan örnekleri üzerinde incelenmiş, mekân ve zamana dair sembol çözümlemeleri yapılarak, anlatılar evrensel iki ilkeli sistem bağlamında ele alınmıştır.