Kamulaştırmada bedel tespiti

Abstract

1982 Anayasası herkesin mülkiyet hakkına sahip olduğunu belirtmekle beraber, mülkiyet hakkının kamu yararı amacıyla sınırlanabileceğini de öngörmüştür. (m. 35) Bu çerçevede, özünde kamu yararı bulunan kamulaştırma işlemi, bireyin yasalarla güvence altına alınmış olan mülkiyet hakkına doğrudan bir müdahale niteliği taşımaktadır. Kamulaştırma işlemi ile idare, ihtiyacı bulunduğu özel mülkiyetteki taşınmaz malı temin etmek için, özel mülkiyete tabi taşınmazı kamuya ilişkin mal statüsüne dahil eder. Kamulaştırma işlemi, kamu yararının özel mülkiyet hakkına üstün geldiğini gösteren en önemli örneklerdendir. Ancak unutulmamalıdır ki kamulaştırma, ülkemizde Anayasa ve yasalarla öngörülmüş, hukuki ve meşru bir yoldur. Bu nedenle kamulaştırmanın yapıldığı durumlarda, mülkiyet hakkının sahibine tanıdığı istihkak davası, el atmanın önlenmesi gibi hukuki imkanlara başvurulamaz. Kamulaştırma, mülkiyet hakkını sınırladığından hukuksal açıdan yerine getirilmesi zorunlu olan sıkı şekil şartlarına ve kurallarına tabi kılınmıştır. Özel mülkiyetin ve mülkiyet hakkının sağladığı geniş yetkilerin ortadan kalkması gibi bir sonuç doğduğu için, mülkiyet hakkını elinde bulunduran açısından bir mağduriyetin doğacağı muhakkaktır. İşte bu bağlamda, uğranılan veya ileride doğabilecek olan bir mağduriyeti gidermek adına, kamulaştırma işleminin, içeriği itibariyle en önemli noktalarından birisi olan bedel tespiti, işlemle ilgili hukuki uyuşmazlıklar ile bilimsel ve teorik tartışmaların merkezi konumundadır. Bedel tespitinin bu denli hayati bir konumda bulunmasının nedenini, tespitin yapılması usullerindeki çeşitlilikte aramak gerekir. Gerçekten de, kamulaştırma işleminde tek bir bedel tespit usulü bulunmamakta, konuya göre kamulaştırma bedelinin tespitine ilişkin usuller farklılık arz etmektedir. 2 Kamulaştırma bedelinin tespiti hususu, kamulaştırma işleminin hem ilgili kuruluş, hem de taşınmazları kamulaştırılacak olan malikler bakımından son derece önemlidir. Özellikle taşınmazı üzerindeki mülkiyet hakkı, bir zorla el atma hareketiyle elinden alınan mal sahibinin, zorla el atma nedeniyle uğradığı zararın hukuka ve hakkaniyete göre tazmin edilmemesi veya öngörülenden daha geç bir zamanda tazmin edilebilmesi durumunun, kamu vicdanı üzerinde olumsuz bir etki yaratacağı şüphesizdir. Bu nedenle, kamulaştırılacak taşınmaza, günün şartlarına göre tutarlı, geçerli ve de adil bir bedelin takdir edilmesi gerekmektedir. Bedelin tespitinde başlıca gayrimenkulun alt yapı durumu, arsanın değeri, tarım arazisi olup olmaması, ağacın meyveli olup olmaması gibi hususlar başta olmak üzere objektif, subjektif ve karma yöntemlerden yararlanılmaktadır. Anılan kriterlerin, gerek kamulaştırmayı yapacak olan idarenin bünyesinde kurulan kıymet takdir komisyonunca, gerekse de bedel üzerinde uyuşmazlık söz konusu olursa ve bu uyuşmazlık mahkemeye intikal ettiğinde mahkeme safhasında yapılacak bedel tespitinde gözetilmesi son derece önemlidir. Son derece hassas bir konu olan “ Kamulaştırma Bedelinin ”, nasıl bir yöntem ve usul izlenerek tespit edileceği, bedel üzerinde hangi etkenlerin rol oynadığı hususları üzerinde yoğunlaştığımız çalışmamızın kısmen de olsa bir ihtiyacı karşıladığı oranda kendimizi mutlu sayacağız.