Mizah Ekseninde İroni Çerçevesinde Anlam İlişkileri ve Ayşe Kilimci’nin Hikâyelerinde Mizahî Dil

Abstract

Bu çalışma ile ironi kavramının etrafındaki muğlaklığın giderilmesine cüzi bir katkı sağlayarak Ayşe Kilimci’nin hikâyelerindeki mizahî dili ortaya çıkarmak amaçlanmıştır. Kimi zaman bir edebî sanat, kimi zaman bir edebî tür, kimi zaman da bir bakış açısı, mizaç veya üslûp olarak değerlendirilen ironi; örtük bir anlama gönderme yapması yönüyle mecaz, kinaye, tevriye, tecâhül-i ârif, metafor, alegori, fabl, parodi, fıkra, satir, mizah, kinaye, ta’riz, mübalağa gibi çok geniş bir kavram çerçevesiyle doğrudan ve dolaylı olarak girift bir ilişki ağına sahiptir. İroni kavramında tarihsel süreç içerisinde farklı disiplinlerin de etkisiyle –felsefe, psikoloji, mitoloji, sanat vb.- özellikle olumsuzdan olumluya doğru bir anlam genişlemesi söz konusudur. İroni bilinçli bir tercihten ziyade bir bakış açısının, bir mizacın doğal yansımasıdır. Mizahî bir dile sahip olmak yaratılıştan gelen bir eğilimdir. Az veya çok her insanda mizahî bir tavır söz konusudur. Bu tavır, kimilerinde mizaçlarının eğilimi doğrultusunda kendilerini ifade tarzının başat unsuru olurken kimilerinde bir çeşni mesabesinde kalmaktadır. Mizahî bir eleştiride hem eleştiren hem eleştirilen açısından bir açılım söz konusudur. Eleştiren tersinden anlam yüklemesi yaptığı için muhatabı mizah zeminine çekerek kendisine gelebilecek tepkiyi en aza indirmektedir. Eleştirilen ise ortaya çıkan mizah unsuruyla öfkesi izole olduğu için eleştirildiği noktayı daha sağlıklı bir şekilde görebilmektedir. Bu çalışmada ironi kavramının neleri ihtiva ettiğini, ironinin kavram çerçevesine dâhil olan edebî sanat, tür ve ifadelerle bağlantıları kısaca ortaya konularak Ayşe Kilimci’nin hikâyelerindeki mizahî unsurlar tespit edilmiştir.This study aims at uncovering humorous language in Ayşe Kilimci’s stories as well as removing ambiguity in concept of irony in a humble manner. Irony, comprehended as a literary art, a literary genre, a point of view, temperament or taste at times, has an elaborate set of relationship implicitly or explicitly with a broad context of simile, allusion, double-entendre, tecâhül-i ârif, metaphor, allegory, fable, parody, anecdode, satire, humor, antithesis and hyperbole in terms of reffering to implicit meaning. When it comes to irony, with the impact of several disciplines as philosophy, psychology, mythology and art etc., extension of meaning is on the carpet especially following a line from negative to positive pole diachronically. The irony is a natural reflection of a temperament, a perspective rather than a conscious choice. Having an humorous language is a tendency coming from creation. More or less, an humorous attitude in each human is the subject. While this attitude happens the dominant element of expressing themselves, in a style in the direction of ones’ temperament tendency, it stays as a flavor degree in others. An evaluation both for criticizing and criticized is the subject in an humorous criticism. The criticizing reduces the reaction the least that he may face attracting his interlocutor to humor floor because he loads the meaning in reverse. The criticized is also able to see the point he criticized healthier because his anger is isolated by coming up humor element. This study focuses on what irony is comprised of, its interrelatedness with literary art, genre and expression, and it ascertains humorous elements in Ayşe Kilimci’s stories.