Çok Boyutlu İlişkiler: Amerikan Perspektifinden Milli Mücadele

Abstract

1923 yılında Amerikalı gazeteci Isaac F. Marcosson’a bir mülakat veren Mustafa Kemal Paşa “kardeş demokrasiler olarak, Türkiye ile Amerika arasında en sıkı ilişkiler olmalıdır” demişti. Kuşkusuz bu, geleceğe dair bir iyi niyet ifadesiydi, ancak Amerika’nın ve Amerikan kamuoyunun Millî Mücadele boyunca Türkiye ve özellikle de Ankara’ya dair tutumu çok değişkendi. Bu noktadan hareketle bu çalışma Amerikan perspektifinden Millî Mücadele’yi incelemektedir. 1919- 1923 yılları arasında ABD’nin özellikle önem atfettiği üç konu Foreign Relations o f the United States belgeleri üzerinden analiz edilmektedir. Bu konular; Ermeni meselesi ve manda konusu üzeninden tartışılan Osmanlı İmparatorluğu’nun geleceği, Türk-Yunan Savaşı?, ve bu bağlamda konuşulan Anadolu ve İstanbul’daki gayrimüslimlerin durumu ve son olarak df. Amerika Birleşik De'detleri’nin Türkiye’deki iktisadi menfaatlerine ilişkin tutumudur. Amerika’nın Ankara ile ilk temasları başlığı çerçevesinde incelenebilecek birinci mesele ABD’nin Doğu Anadolu’nun ve Osmanlı İmparatorluğu’nun geleceğine dair yaptığı hesaplarla ilgilidir. Bağımsız Ermenistan konusunun gündemden düşmesi ve Millî Mücadele’nin güç kazanmasından sonra ise ABD’nin dikkati doğudan batıya kaymış ve Kurtuluş Savaşı’nın gidişatı izlenmiştir. Özellikle Büyük Zafer’in kazanılmasıyla Amerika Batı Anadolu, İstanbul ve Karadeniz’deki gayrimüslimlerin durumunu yakından takip etmiştir. ABD bu zaman zarfında iktisadi çıkarları ile de yakından ilgilenmiş, Millî Mücadele’nin başında İstanbul ile kapitülasyonlar ve gümrük vergileri üzerinden yürüttüğü diplomasiyi daha sonra Chester Projesi bağlamında Ankara ile yürütmeye başlamıştır. Bildiride incelenen tüm bu meseleler sadece siyasiler tarafından değil, Amerikan kamuoyu tarafından da ilgiyle takip edilmiş ve gazetelerde de tartışılmıştır. Bu sebeple, Amerikan basınında bu alanda çıkan makale ve haberler de bu çalışmada kullanılmaktadır. Gerek basın gerekse de diplomatik belgeler ışığında bu bildiri, Türkiye’de çoğunlukla ulusların kendi kaderini tayini prensibi ve manda/himaye meselesi etrafında konuşulan Amerika Birleşik Devletleri ile ilişkilerin aslında çok çeşitli alanlarda tezahür ettiğini ve Millî Mücadele’nin gidişatı içinde değişime uğradığını göstermektedir. Aynı zamanda, ABD’nin siyasetinde ulus-ötesi dinamiklerin, yani yardım kuruluşları ya da iş çevreleri gibi devlet dışı aktörlerin de oldukça etkin olduğunu söylemektedir. Bu bildiri, çoğunlukla birincil ve aynı zamanda ikincil kaynaklardan yararlanılarak hazırlanmıştır.