Bulanık Yaklaşımlı Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleriyle Tedarikçi Seçimi; İnşaat Sektöründe Bir Uygulama

Abstract

Tedarikçi seçimi birden çok alternatif arasında istenilen kriterlere en uygun olanı seçmeyi hedefleyen bir karar verme problemidir. Tedarikçi seçimini yönlendiren kriterler, karar verici kişilerin önceliklerine ve tedarik edilecek ürün veya hizmetin özelliklerine göre şekil almaktadır. Alternatifler ise tedarik edilecek ürünün temin edilebileceği tüm kaynakları kapsayan oldukça geniş bir kümeden oluşmaktadır. İşletmeler ürün özelinde sınırladıkları alternatif tedarikçileri kişisel deneyimleri veya kriterler arasında baskın farkların oluşması ile seçmektedir. Ancak tedarikçi seçimi firmalar için kişisel deneyimlere dayandırılan ferdi kararlara bırakılmayacak kadar önemli problemlerdir. İşletmelerin, tedarikçi seçimi problemine sistemli ve analitik yaklaşabilen çözümler bulması gerekmektedir. Tedarikçi seçimi diğer sektörlerde olduğu gibi inşaat sektörünün de en önemli problemlerinden birisidir. İnşaat sektörü, ülkemizde ve dünyada ekonominin en önemli lokomotiflerinden birisidir. İnşaat sektörü ve bu sektöre girdi sağlayan diğer tüm sektörler dikkate alındığında oldukça büyük bir pazar söz konusudur. Böylesine ciddi ekonomilerin yönetimi zor olmakla beraber yönetimsel hataların sebep olduğu tahribatlar da şirketler ve ülkeler için yıkıcı olmaktadır. İnşaat firmalarının başarıya ulaşmak, olası maddi zararları minimuma indirmek ve diğer firmalarla rekabet edebilmek için tedarikçi seçimini doğru bir şekilde yapması gerekmektedir. Literatürde tedarikçi seçimini konu alan ve bu probleme çözüm arayan bir çok çalışma bulunmaktadır. Çalışmalar genel olarak karar vermede kullanılan kriterler ve karar verme yöntemleri olarak ikiye ayrılmaktadır. Her iki gruptaki çalışmalar incelenerek bu çalışmaya temel oluşturulmuştur. Literatürde tedarikçi seçiminde kullanılmak üzere en çok önerilen yöntemlerin başında Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri (ÇKKVY) gelmektedir. ÇKKVY karar vericilerin belirlediği kriterlere göre alternatiflerin değerlendirilmesini ve bu alternatifler arasında en iyi olanını seçmeyi amaçlamaktadır. ÇKKVY; karar verme pozisyonunda tek kişi yerine bir ortak aklı temsil etmesi, yöntemde kullanılan matematiksel işlemlerin basitliği ve yöntemler arası mukayese edilebilirliği sebebiyle oldukça etkili çözümler sunmaktadır. Bu çalışmada bir inşaat firması tarafından hazır beton tedarikçisi seçiminde kullanılmak üzere bir ÇKKV Yöntemi öneri olarak sunulmaktadır. Çalışmada ÇKKV Yöntemlerinden AHP, ELECTRE, MOORA, PROMETHEE, TOPSIS, VIKOR yöntemleri anlatılmakta ve matematiksel işlem adımları gösterilmektedir. Karar vericilerin kriter ve alternatifleri değerlendirmesinde dilsel ifadeler kullanılmasının önünü açan bulanık sayılar kavramı anlatılmakta ve bulanık mantık kavramıyla değerlendirilmiş Bulanık TOPSIS ve Bulanık MOORA Yöntemleri incelenmiştir. Çalışmanın son bölümünde bir inşaat firmasının beton tedarikçi seçiminde Bulanık TOPSIS ve Bulanık MOORA yöntemleri kullanılarak sonuçlar elde edilmiştir. Yöntemlerin uygulanması için gerekli olan kriterler ve kriterlere göre alternatiflerin değerlendirilmesini sağlayan ilgili veriler, ele alınan örnekteki inşaat firmasının karar verici pozisyonundaki kişilerle yapılan mülakatlar ile toplanmıştır. Bu mülakatlar sonucunda karar vericiler kendilerine sunulan tercih kireterleri arasında beton tedariğinde dikkate aldıkları kriterleri; kalite, fiyat, üretim tesisleri kapasitesi, teslimat, teknik yeterlilik, garanti politikaları, sektördeki konum, performans geçmişi olarak seçmişlerdir. Seçilen kriterlerin önem dereceleri ve alternatiflerin değerlendirilmesinde kullanılmak üzere literatürde yer alan ortak dilsel ifadeler ve bulanık sayı karşılıkları her iki yöntem içinde benzer skaladan yararlanılmıştır. Ayrıca Bulanık MOORA yöntemi için farklı ilave bir değerlendirme skalası da kullanılmıştır. Bu çalışmada ortak dilsel ifadelerin kullanılmasıyla yapılan çözümlerde alternatiflerin sıralamasında oluşan farklılıklar her iki yöntemin farklı matematiksel işlem adımlarının olmasından kaynaklanmaktadır. Aynı yöntemin farklı değerlendirme skalası ile çözümünde farklı sonuçların elde edilmesi skalalardaki dilsel değişkenlerin ve bulanık sayıların farklılığından kaynaklanmaktadır. Sonuç olarak Bulanık TOPSIS ve Bulanık MOORA yöntemleri ile yapılan çözümlerle en iyi hazır beton tedarikçisi seçilmiştir. Tüm çözümlerde en iyi alternatif ikinci firma olarak gözükmektedir. Ancak her iki yöntemle yapılan işlemlerde alternatiflerin tercih sıralamasında farklılıklar oluşmaktadır. Bunun sebebi farklı matematiksel işlem adımlarını takip edilmesidir.