Kentsel Mekan Organizasyonundaki Farklılıkların Fraktal Analiz Yöntemi İle Değerlendirilmesi

Abstract

Kentler planli ve zaman içinde kendiliginden gelisim olmak üzere iki farkli evrim süreci izleyebilmektedir. Bu iki sürecin fiziksel çevreye yansimasi farkli mekansalorganizasyonlarin olusumu seklinde olmaktadir. Bu farkliliklar, ayni ölçekteki fiziksel çevre bilesenlerinin birbirleri ve farkli ölçeklerdeki bilesenlerle .etkilesimleri açisindan irdelendiginde, tümdengelim yöntemi ile planlama yaklasiminda yerlesme bütününde düzen saglanirken aIt ölçekteki iliskilerin ihmal edildigi, veya farkli ölçeklerdeki sistemler arasinda olmasi gereken hiyerarsik sistemin yeterince kurulamadigi görülmektedir. Diger yandan tamamen kendiliginden gelisen yerlesmelerde ise bütünsel bir sistemden söz etmek mümkün olamamaktadir. Kentsel fiziksel çevreyi olusturan sistem ve alt sistemlerin birbirleri ile, kullanici ile ve kent bütünü ile kurdugu iliskiler sonucu olusan karmasik sistemi bilesenlerine ayirarak ayri incelemek yerine mekansalorganizasyonun farkli ölçeklerde sahip oldugu karmasiklik düzeyini incelemek, sistemin anlasilmasi açisindan önemli katkilar sunmaktadir. Kentlerin kompleks ve yüksek derecede organize ohm yapisinin anlasilmasina yönelik çalismalar incelendiginde, kentlerin kompleks yapisinin anlasilmasi ve matematiksel yöntemlerle nesnel sonuçlar alinmasi açisindan kaos teorisi ve fraktal geometrinin uygun bir taban olusturdugu görülmektedir. Kaos teorisi kompleks, açik sistemlerin açiklanmasina yardimci olurken, fraktal geometri yöntemihem biçimsel farkliliklardan bagimsiz olarak karmasiklik derecesini ölçmekte hem de mekan ögeleri arasindaki etkilesimlerve olusum sürecinin degerlendirilmesine olanak tanimaktadir. Kentlerin mekansal yapisi ile fraktal geometri yöntemi üç açidan paralellik göstermektedir: Fraktal Boyut/ Mekansal Boyut Kavramlari: Mekanin fiziksel yapisini olusturan elemanlar -arkadlar, saçak ve tenteler, cumba ve çikmalarda oldugu gibi- geometrileri, içerdikleri doluluk-bosluklu yapilari ile fraktal boyut degerlerine sahiptir. Fraktal Hiyerarsi/ Mekansal Hiyerarsi Kavrami: Fraktal hiyerarsi, bir sistemin farkli ölçeklerde benzer özeiiikler gösterdigi ve sistem isleyisi için bu ölçekler arasinda güçlü baglarin olmasi gerektigini ifade etmektedir. Kentsel sistemin varligini saglikli sekilde sürdürebilmesi için farkli ölçekler arasinda hiyerarsik bir düzen olmasi gerekmektedir. Modem kentlerde görülen, konut yaninda üst kademe yol bulunmasi durumu, çok büyük kütlelere ve düzgün yüzeylere sahip bloklar ise hiyerarsik baglarin koptugu, ara ölçeklerin kaybedildigi örneklerdir. Fraktal Olusum! Mekansal Evrim Süreçleri: Kentlerin gelisim süreçleri baslangiç kosullarina baglilik gösterir ve zaman içinde bulundugu bir durumun tekrar etmemesi nedeniyle tersinmez yapiya sahiptirler. Ayrica belirli kirilma noktalarinda insan faktörünün etkisi ve kent sistemini etkileyen güçler arasindaki kompleks organzasyon sonucu önceki kosullarin ayni olmasina ragmen birbirinden çok farkligelisim süreçleri izlenmesi olasidir. Bu kapsamda Istanbul' da geleneksel ve modem olmak üzere farkli karaktere sahip iki örneklem alaninda farkli ölçeklerde fraktal boyut analizi yapilarak birbiriyle karsilastirilmis, kentsel açik alan kullanimi ile iliskili olarak degerlendirilmistir.