Yükselen Piyasa Ekonomilerinde Enflasyonu Belirleyen Faktörler

Abstract

Fiyatlar genel düzeyinde meydana gelen sürekli artışlar enflasyon olarak ifade edilir. Tarihsel sürece bakıldığında, yüksek enflasyon oranlarının hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerin başlıca sorunlarından biri olduğu gözlenmektedir. Bu yüzden literatürde enflasyon olgusunu anlayabilmek için enflasyonu belirleyen etkenleri ülkeler özelinde ve karşılaştırmalı olarak inceleyen birçok teorik ve ampirik çalışma bulunmaktadır. Gelişmekte olan ülkeler kategorisinde olmalarına rağmen, büyüme performansı, yüksek nüfus, zengin doğal kaynaklar, nitelikli işgücü, daha şeffaf yönetim anlayışı, etkin yapısal reformlar ve daha fazla doğrudan yabancı sermaye çekecek nitelikte para ve sermaye piyasalarına sahip olma özellikleriyle farklılaşan ülkeler yükselen piyasa ekonomileri (EME) olarak adlandırılmaktadır. Bu ülkelerde 1980‘li yılların sonlarında üç haneli olan yıllık ortalama enflasyon oranlarının özellikle 2000‘li yılların başında tek haneye kadar gerilemesi yükselen piyasa ekonomilerinin enflasyon dinamiklerini farklı metotlarla inceleyen pek çok çalışmayı da beraberinde getirmiştir. Bu çalışmanın amacı, 1995-2019 yılları arasında 27 yükselen piyasa ekonomisi üzerinden enflasyonu belirleyen faktörleri incelemektir. Analizde dinamik panel veri metodu ve GMM tahmincisi kullanılmıştır. Çalışmada enflasyonu belirleyen faktörler beş ana gruba ayrılmıştır. Enflasyonu açıklayan talep yönlü faktörleri temsil etmek için bütçe dengesinin GSYH‘ye oranı ve nüfus büyümesi; parasal (mali) görüşü temsil etmek için para arzı büyümesi ve faiz oranı; dışsal faktörleri yansıtmak için döviz kurundaki değişim oranı; arz (maliyet) yönlü etkenleri yansıtmak için dünya petrol fiyatlarındaki ve petrol dışı dünya emtia fiyatlarındaki değişim; kurumsal faktörleri göstermek için ise merkez bankası bağımsızlık endeksi ve ülkelerin uluslararası ticaret yapma özgürlüğü endeksi değişkenleri ele alınmıştır. Çalışmanın bulgularına göre enflasyon gecikmesinin enflasyon üzerinde pozitif yönlü etkisi bulunmaktadır. Söz konusu dönemde enflasyonu belirleyen en temel faktörlerin para arzı büyümesi, döviz kurundaki dalgalanmalar ve nüfusun büyümesine bağlı olarak talep artışı olduğu görülmektedir. Ayrıca ilgili dönemde bütçe açığında ve ham petrolün dünya fiyatlarında meydana gelen artışların enflasyon üzerinde yukarı yönlü etki yarattığı gözlenmektedir. Modelde ele alınan kurumsal faktörler bağlamında merkez bankası bağımsızlığı ve dış ticarette serbestlik ile enflasyon arasında ters yönlü bulguya ulaşılmıştır. Bu durum merkez bankası bağımsızlığının artması ile enflasyonun kontrol altına alınarak düşürüldüğünü, tersine merkez bankası bağımsızlığının azalması durumunda ise enflasyonda yükselme eğiliminin görüldüğünü ifade etmektedir. Dış ticaret özgürlüğünün enflasyon üzerinde anlamlı bir etkisi olmadığı bulgusuna ulaşılmış ancak dış ticaretteki vergilerin durumu, karaborsanın varlığı, ithalat ve ihracat sürecindeki zorluklar gibi birtakım faktörleri içeren endeksin enflasyonla ters yönde hareket ettiği gözlenmiştir.Inflation is expressed as continous increases at the general level of prices. Historically, high inflation rates are one of the crucial problems for both developed and developing countries. There exists a number of country-specific and comperative studies which examine the dynamics of inflation. Despite being in the category of developing countries, Emerging Market Economies (EME) diverge from them with the characteristics such as growth performance, high population, rich natural resources, qualified workforce, more transparent management approach, effective structural reforms and having money and capital markets that more attractive for foreign direct capital. Distinctive performance of EME regarding inflation from the late 1980s to the beginning of 2000s have pave the way for various studies focusing on inflation dynamics in EME. The aim of this study is to investigate the factors that determine inflation in Emerging Market Economies through 27 EME between 1995-2019 by using Panel Data Analysis. We use dynamic panel method and GMM estimator in the analysis. In the study, the factors determining inflation are divided into five main groups. In explaining inflation, we consider the ratio of budget balance to GDP and population growth to represent demand-side factors; money supply growth and interest rate to represent the monetary (financial) view; the change in the exchange rate to reflect external factors; change in world oil prices and world non-oil commodity prices to reflect supply (cost) factors; central bank independence index and freedom of trade internationally index to show institutional factors. According to the findings of the study, inflation lag has a positive effect on inflation. We observe that the main factors determining inflation is the increase in money supply, the fluctuations on the exchange rate and the increase in demand due to the population growth in the relevant period. In addition, we observe that the increase in budget deficit and the rise in world oil prices in the relevant period has an upward effect on inflation. In the context of the institutional factors considered in the model, we find a negative relationship between central bank independence, freedom to trade internationally and inflation. This indicates that as the independence of the central bank increases inflation decreases. On the contrary, we find that inflation increases if the central bank independence decreases. On the other hand, we observe that freedom to trade internationally index doesn‘t have a significant effect on inflation however, we also observe that the index, which includes some factors such as the situation of taxes in international trade, the presence of black market and difficulties in the import and export process, moves in the opposite direction with inflation.