■u

OCAK / ŞUBAT / MART 1990
SAYI: 1.0

' 3750 TL (KDV DAHİL)

Yetişkin Eğı 
Gerekliliği

*». 11W - «D

" -4

Sürdürme Yollan
: İr» ’ * ’ '■*  ' ’

■ Okulöncesi Eğitimi



EĞİTİM HİZMETİNDE

ÖZEL 
KÜLTÜR 

İLKOKULU
YENİ LONDRA ASFALTI,

HÜRRİYET CAD. NO: 1 
ŞİRİNEVLER/ İSTANBUL 
TEL: 552 45 64-552 46 53 

552 48 61

ÖZEL 
KÜLTÜR 
LİSESİ 

HAZIRLIK OKULU

HAZNEDAR, 
ŞEVKET DAĞ SOK. NO: 16 

BAHÇELİEVLER/ İST. 
TEL: 554 66 51-584 17 13

ÖZEL 
KÜLTÜR 
LİSESİ

İNCİRLİ, YOLBAŞI SOK. 
BAKIRKÖY/İSTANBUL 

TEL: 583 97 36-583 86 19 
583 64 17-561 26 63/64



1

Yapım - Yönetim
YA/BA YAYINLARI 
Eski Londra Asfaltı , 19 
Şlrlnevler - İSTANBUL
Tel :5515203-5515204 
Telex : KÜLT TR 22 667

Montaj
Zafer UZUNTÜRK

Abone Koşullan
Yıllık (4 sayı) 15000 TL 
Abone ücretleri için:
Yapı Kredi Bankası 
Bakırköy Şubesi H. No: 2888 
Yaşadıkça Eğitim 
veya
Posta Çeki H. No: 475 009

Baskı ve Cilt
Hürriyet Ofset Matbaacılık 
ve Gazetecilik AŞ.
Halkalı/İSTANBUL

Yayın Yönetmeni 
iihaml FINDIKÇI

Yayın Yardımcısı
Hamdi ERKUNT/Nur GÛNER

Sahibi
Kültür Hizmetleri Ltd. Şti.
Adına
Fahamettin AKINGÛÇ

Genel Yayın Koordinatörü 
Ömür CANDAŞ

Yazı İşleri Müdürü
Bahar AKINGÜÇ

Kamera
Sunay KUŞAKÇIOĞLU

Renk Ayrımı
Eser Reprodüksiyon

Kapak Fotoğrafı
Ahmet YİRMİBEŞ

Dizgi
Önder KARÇIĞA

Pikaj
Şefika KARÇIĞA

Teknik Yönetmen
Kudret GÜVENÇ

Redaksiyon ve Düzeltme 
Necla AKEL FEROĞLU

MAYINCIDAN OKUR AI
Okulda geçirilen yıllarla sınırlı kalmayan ve geniş 

kitleleri hedef alan bir eğitimin gerekliliği, artık 
kaçınılmaz bir gerçektir. “Yaygın eğitim”, “halk eğitimi”, 
“yaşam boyu eğitim” adlarıyla bilinen bu eğitim ile tüm. 
bireylerin, hemen her geçen gün giderek artan yeni 
bilgilerden, gereksinimleri ölçüsünde haberdar edilmeleri 
sağlanabilir. Böylece; bireylerin kendilerini geliştirmeleri, 
yeniliklere ayak uydurmaları çok daha kolay sağlanabilir. 
Ancak bu yaygın ve bilinçli bir çabayı gerektirmektedir.

Milli Eğitim Bakanlığı'nca, 15-19 Ocak 1990 
tarihlerinde gerçekleştirilen 13. Milli Eğitim Şûrası'nın. 
sadece “yaygın eğitim” konusuna ayrılması, gerçekten umut 
verici çalışmaların hızlanmasını sağlamış; ayrıca yaygın 
eğitim seferberliği de başlatılmıştır. Ancak, özlenen düzeyde 
bir yaygın eğitimin gerçekleştirilebilmesi için herkese görev 
düşmektedir. Bireylerin kendilerini geliştirme konusunda 
çaba harcamaları, kurum ve kuruluşlarda yaygın eğitim 
ortamları hazırlamaları ve en önemlisi TRT ve basının 
konuya gereken önemi vermesiyle, yaygın eğilim konusunda 
özlenen noktalara çok daha rahat gelinebilir.

Esasen biz de ilk sayımızdan beri anne-babalara ve 
öğretmenlere yönelik, eğitim ağırlıklı yayınımızla, yaygın 
eğitimin gerçekleştirilmesine katkıda bulunmaya 
çalışıyoruz.

Bu sayımızda, Milli Eğitim Bakanı Sayın Avni Akyol 
ile “yaygın eğitim” konusunda yaptığımız görüşmeyi 
sunuyoruz. Bu görüşmede Sayın Akyol’un, yaygın eğitime 
ayrılan 13. Milli Eğitim Şûrası ve sonuçları yanında, yaygın 
eğitim, özellikle ana-baba eğitimi konusunda Milli Eğitim 
Bakanlığının çalışmalarına ilişkin görüşlerini de 
bulabilirsiniz. Sayın Akyol’un, dergimizi çok yararlı 
bulduğunu ve beğendiğini belirtmesi, bizlere güç vermiştir. 
Bu nedenle kendisine, bir kez de bu sütundan teşekkür 
ediyoruz.

Saygılarımızla.



*♦

Sayın Yaşadıkça Eğitim 
Yetkilileri,
Derginizi bir arkadaşımda 
gördüm ve beğendim. 
Anne-babalara yönelik 
derginize şimdiye kadar 
nasıl rastlayamadığıma 
da şaşırdım.
Yazılarınız arasında yer 
vermenizi çok istediğim bir 
konu var: Kolejlere hazırlık 
konusu. Bu konu, birçok 
yerde konuşulmasına ve 
yazılmasına karşılık, bir veli 
olarak, çocuğumu koleje 
hazırlarken ortaya çıkan 
sorunları nasıl 
çözeceğime, hemen 
hiçbir yerde bir yanıt 
bulamadım. Durmadan 
’Çocukları yarış atına 
çevirmeyin/ deniliyor; 
ama bu nasıl olacak. 
Çocuklarımızı bu okullara 
hazırlamayalım mı?
Çocuk, nasıl İsterse öyle mİ 
yapsın? Bu konudaki 
bilimsel görüşler nelerdir? 
Beni (ve sanıyorum benzer 
durumda olan birçok veli 
vardır) aydınlatırsanız 
sevinirim.
Çalışmalarınızda başarı 
dileklerimle.

Lale Altın (İstanbul) 

♦

Değerli Eğitimciler, 
Ben altı yıllık evli bir 
bayanım. Evliliğim 
süresince, eşimle hemen 
hiçbir konuda 
anlaşamadık diyebilirim. 
Ancak, her ne hikmetse bu 
birlikteliği yine de 
sürdürüyoruz. Derginizde 
anlaşamayan çiftlere ilişkin 
yazılara ise hiç 
rastlamadım.- Konularınız 
arasında, uyumsuz çiftlere 
yani kötü giden evliliklere 
ilişkin yazılar olmayacak 
mı? Böyle evliliklerin 
çocukları ne denli 
etkilediği düşünülecek 
olursa, konunun önemi 
sanırım ortaya çıkacaktır. 
Böyle konuları İçeren 
yazılara da yer vermeniz 
temennisiyle başarılar 
diliyorum.

Filiz Akel (İstanbul)

Sayın Yetkili,
15yıllık öğretmenim. Bu 
süre zarfında 
öğretmenlerle öğrenciler 
arasındaki iletişimin niteliği 
sürekli dikkatimi çekmiştir. 
İletişim gerçekten de 
önemli bir konu. Çünkü 
gözlemlerim sonunda, 
öğrencisiyle sağlıklı 
İletişimler kuran 
öğretmenlerin. 

konularında çok iyi 
olmasalar bile 
öğrencilerini 
kazandıklarını gördüm. 
Derginizde yetişkinlerle 
çocuklar arasındaki 

İletişim 
konularına daha 
çok yer 
verirseniz, 
sanıyorum 
oldukça yararlı 
olacaktır. 
Saygılarımı 
sunarım.

Ziya Alaçam 
(İstanbul)

Yaygın eğitime katkısı 
olan sayın yayıncılar. 
Derginizin değeri ve 
ulaştığı yerlerdeki 
etkinliği hiçbir şekilde. 
tartışılamaz sanıyorum. 
Ancak, İlk birkaç 
sayınızda rastlamakla 
birlikte, şimdi, güzel 
yazılarınız İçinde sağlık 
konulan artık hiç yok. 
Kanımca sağlık da 
eğitimin bir parçasıdır. 
Her sayınızda bir tane de 
olsa sağlıkla İlgili yazıya 
yer verirseniz yararlı 
olacaktır. Sağlık ve 
başarılar dilerim.

Cemile Gül (Tekirdağ)

Sayın Yetkililer, 
Derginizi kurcalarken 
öncelikle, okuyucu 
mektupları köşesine bir 
göz atıyor, bir dahaki 
sayıda İse bunlara yanıt 
verecek yazılara yer 
verip vermediğinize 
bakıyorum. Üzülerek 
söyleyeyim ki, 
ergenlik ve gençlik ’ 
çağlarına İlişkin yazıların 
yetersizliği sık sık 
vurgulanmakla birlikte, 
bunları karşılayacak 
yazılarınızın sayısının 
yine de artmadığını 
gördüm. Sözü edilen 
yaşlarda üç çocuğu olan 
bir baba olarak, bu 
konuyu bir kez daha 
düşüneceğinizi 
umuyorum.
Başarı dileklerimle.

Nazım Baskın (Balıkesir) 

Sayın Yetkili, 
Öncelikle, yayınınızdan 
dolayı sizi kutlamak 
İsterim. Bir okuyucunuz 
olarak derginizden çok 
şey öğrendiğimi 
söyleyebilirim. Dergiyi 
sabırsızlıkla bekliyorum. 
Ancak, derginizin hem üç 
ayda bir çıkması hem de 
geniş bir konu 
perspektifine sahip 
olması, bazı konulara çok 
az değinilmesine yol 
açıyor. Derginizin İki aylık 
hatta aylık çıkarılması 
sağlanamaz mı? 
Saygılarımla.

İhsan Güler (İstanbul)

Sayın Dergi Yetkilileri, 
İzmit'te bir dersanede 
çalışıyorum ve derginize 
aboneyim. Yakın 
çevremde dergiyi elimde 
görenler çok 
beğeniyorlar ve abone 
olmak İstiyorlar. Derginiz 
konusunda daha geniş 
bilgi edinmelerini 
sağlayacak bir tanıtım 
broşürünüz vb. varsa 
göndermenizi rica 
ediyoruz.
Çalışmalarınızda başarılar 
dilerim.

Ped. Hatice Bayrakçı 
(İzmit)

Değerli Yayıncılar, 
İyi eğitim görmüş, iyi 
yerlere gelmiş bir çiftiz. 
Çocuklarımız dünyaya 
gelmeden önce çok iyi 
ana-baba olacağımızı 
zannediyorduk. Oysa, 
deyim yerindeyse ‘kazın 
ayağı hiç de öyle 
değil'mlş. Şimdi ise 
çocuklarımızı iyi eğitelim 
derken oldukça sıkıntılı 
anlar yaşıyoruz. Gerçekte 
ne denil büyük strese 
girdiğimizi geç de olsa 
fark ettik. Ana-babaların, 
çocuklar söz konusu 
olduğunda nasıl bir stres 
yaşadıklarına ve 
çözümlerine İlişkin 
yazılara da yer verirseniz 
bizim gibi çok İyi 
eğitimciler olacağını 
sanan ana-babaları mutlu 
edersiniz. Saygılarımızla.

Serpll-Bülent Dökeril (1st.)



İÇİNDEKİLER
Milli Eğitim Bakanı
Sayın Avnl Akyol, 
“Yaygın Eğltlm”e İlişkin 
Görüşlerini Dergimize 
Açıkladı 6

Dergimizin yayın 
yönetmeni ilhaml 
Fındıkçı'nın 13. Milli Eğitim 
Şûrası’nda ele alınan 
‘yaygın eğitim*  
konusunda. Milli Eğitim 
Bakanı Sayın Avnl Akyol 
İle 8 Şubat 1990 günü 
yaptığı konuşma.

Yetişkin Eğitiminin 
Gerekliliği 12
Yard. Doç. Dr.
Günseli MALKOÇ 
Günümüzde üzerinde en 
çok konuşulan, hemen 
herkesin önemi üzerinde 
birleştiği konulardan birisi 
eğitimdir ve eğitim 
denilince çoğumuzun 
aklına ’örgün eğitim*  
yani okullarda yapılan 
eğitim gelmektedir. Oysa 
okul dışında yapılan ‘halk ■ 
eğitimi*,  ‘yetişkin 
eğitimi*,  ‘yaygın eğitim*  
gibi çeşitli terimlerle ifade 
edilen eğitimin, en az 
örgün eğitim kadar 
önemli olduğunun 
gözardı edilmemesi 
gerekir.

Gençlik ve Gelecek 17 
Yard. Doç. Dr.
Mustafa YILMAN
Geleceğini güvence 
altına almak isteyen 
milletler, yarının 
gençlerinin hangi 
değerlerle donatılması 
gerektiğini araştırmak, 
bulmak ve gerekeni 
zamanında yapmak 
zorundadırlar. Bunun en 
güvenilir ve kestirme yolu 
İse eğitim ve öğretimden 
geçmektedir. Öyleyse 
‘Geleceğin gençliği nasıl 
olmalıdır?*  sorusunun 
cevabı, yine bir başka 
soru olan, ‘Geleceğin 
eğitimi nasıl olmalıdır?*  
sorusunun İçindedir.

Çocukların ve Gençlerin 
Okuma Alışkanlıkları 
Üzerine Bir Araştırma 25 
Doç. Dr. Üstün DÖKMEN 
Çocukların ve gençlerin 
hatta yetişkinlerin 
yeterince kitap 
okumamalarının en 
önemli nedenlerinden 
birisi, iyi okuyamıyor 
olmalarıdır.

Çocukta ve Ailede 
Disiplini Sağlama ve 
Sürdürme Yollan 28
Psk.Oya ARCA
Hiç kimsenin bir çocuk 
üzerinde fiziksel üstünlük 
kurmaya, onu ruhsal ve 
fiziksel yönden 
yaralamaya hakkı yoktur. 
Kaldı İd dayak, 
güçsüzlüğün bir 
göstergesidir.

Okulöncesi Eğitimi M
Yard. Doç. Dr.
Sevda BEKMAN
Okulöncesi eğitim 
kurumu, çocuğun 
gelişimine; yeteneklerini 
geliştirerek, deneyim ve 
öğrenme olanakları 
sağlayarak, bilinçli bir 
şekilde yönlendirerek 
katkıda bulunur.

Çocuk Yetiştirmede
Eşlerin Görüş Ayrılıkları 41
Greta WALKER
Eşler arasında çocuk 
yetiştirme konusunda 
görüş ayrılıkları olması 
doğaldır. Ancak, bunları 
gidermenin çeşitli yolları 
vardır.

Yayınlar 47



Milli Eğitim Bakam

Sayın Avni Akyol,
‘ Yay gm Eğitim”e İlişkin

Dergimizin yayın yönetmeni İlhami Fındıkçının, 
13. Milli Eğitim Şûrasında ele alman 
“yaygın eğitim” konusunda,
Milli Eğitim Bakanı Sayın Avni Akyol ile
8 Şubat 1990 günü yaptığı konuşmayı aynen sunuyoruz.

— Sayın Akyol, öncelikle bu kadar 
yoğun işleriniz arasında, bize zaman 
ayırdığınız için teşekkür etmek istiyorum.

Bildiğiniz gibi sosyal ve teknik 
alandaki gelişmeler büyük bir hızla 
gerçekleşiyor. Eğitim, bu gelişmelerden en 
çok etkilenen alanların başında yer alıyor. 
£iz, Yaşadıkça Eğitim dergisi olarak 
eğitim-öğretim alanındaki bilimsel 
gelişmeleri anne-baba ve öğretmenlere 
aktarıyor ve böylece kendilerini 
geliştirmelerine katkıda bulunmaya 
çalışıyoruz. Bunun için üniversitelerde 
alanında uzman öğretim üyeleri ile 
işbirliği içindeyiz.

Milli Eğitim Bakanlığımızın da 
ana-baba eğitimine ilişkin çalışmaları 
olduğunu biliyoruz. 13. Milli Eğitim. 
Şürası’nın, ana-baba eğitimini de içeren 
yaygın eğitim konusuna ayrılmış olması ve 
bu konudaki umut verici çalışmalar. Milli 
Eğitim Bakanlığımızın konuya gereken 
önemi verdiğini göstermektedir.

15-19 Ocak 1990 tarihinde 
gerçekleştirilen 13. Milli Eğitim Şûrası'nın 
sadece yaygın eğitim konusuna 
ayrılmasının amacından biraz söz eder 
misiniz?

— Her şeyden önce 
getirdiğiniz Yaşadıkça 
Eğitim dergileri için 
teşekkür ederim. 
Gerçekten gördüğüm ve 
konuların başlıklarından 
edindiğim intiba kadarıyla 
ağırlıklı, ciddi, eğitimin 
temel konularına ve 
sorunlarına eğilen bir

Mynua, Konuların yazarları da alanının 
uzmanı olan kişilerden oluşmuş. Bu 
bakımdan dergiyi yürekten kutluyorum. Eğer 
tirajı gerektiği oranda yüksekse ve gerçekten 
okunuyorsa çok yararlı olur.

Bizim eğitim çalışmalarımızın 
geliştirilmesinde en önemli problem ya da 
engel, bilgisizliktir. Yani eğitim alanındaki 
bilgisizlik, bizim en önemli sorunumuz. 
Onun için herkesin kendini “Her şeyi 
biliyorum,” diye kabul etmesi, diyalog 
eksikliğine yol açıyor, anlayış ve görüş 
birliğinin gelişmesini engelliyor ve zedeliyor.

6 YAŞADIKÇA EĞİTİM



Sorunuza gelince, 13. Milli Eğitim 
Şûrası, hangi amaçla sadece yaygın eğitim 
konusuna ayrıldı? Biliyorsunuz bugüne 
kadar Türkiye'de son yapılan şûra üe 
birlikte, 13 şûra yapıldı. Bu şûralardan 
önce, Atatürk'ün ilk defa yaptığı bir kongre 
vardır; 1921'de. Bu da şûra mahiyetindedir. 
Harp zamanında yapılması da anlamlıdır. 
Yani hem bir taraftan vatanı kurtarmak için 
harp, diğer taraftan da gerçek kurtuluş için 
insanın mutluluğu, insanın kimliği ve 
kişiliği Atatürk'ün bir numaralı meselesidir. 
Yani vatanın kurtuluşu için yapılan harple 
insanın kurtuluşunu eşdeğer saymaktadır. 
Atatürk'ün yaptığı bu ilk kongreden sonra, 
Heyet-i İlmiye olarak bilinen üç toplantı 
yapılmıştır. Onlar da bir çeşit eğitim şûrası 
mahiyetindedir. Böylece bunları da 
katarsak, ‘1921'den bu yana 17 eğitim 
şûrası yapılmış,’ diyebiliriz. Bunların 
hepsinde, şüphesiz örgün eğitimin yanında, 
yaygın eğitim yani halk eğitimi konulan da 
doğrudan ya da dolaylı olarak yer almış 
durumdadır. Özellikle 6. ve 7. Milli Eğitim 
Şûralan'nda, yaygın eğitim konusunun özel 
bölüm olarak ele alındığını görüyoruz. 
Ama neyin yanında? Yine örgün eğitim 
konularının ağırlıklı oluşu gerçeği yanında 
yaygın eğitime de yer verildiğini görüyoruz. 
Fakat hiçbir şûrada yaygın eğitim tek başına 
ele alınmamıştır.

Biz bu şûrada, sadece yaygın eğitimi 
ele aldık. Bunun nedenleri şunlar: 
Birincisi, Türk Milli Eğitim Sistemi 
iki ana bölümden oluşur. 1739 sayılı Milli 
Eğitim Temel Kanunu'nda, 
olay şu şekilde çerçevelenmiştir: 
Bir, örgün eğitim; iki, yaygın eğitim.

Örgün eğitim, bildiğimiz okul 
merdivenleridir. Yani okulöncesi, 
ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim. 
Yaygın eğitim ise okul eğitiminin dışında ve 
yanında yapılan her türlü eğitim-öğretim 
etkinlikleridir. Buna, dünya eğitim 
literatüründe çeşitli adlar verildiğini 
görüyoruz. Bizdeki en geçerli tanımı, 
halk eğitimidir. Ama halkın eğitimi 
denildiğinde, bazı çevreler, olayı sadece 
okumuş bireylerin dışındaki bir halk 
kitlesinin eğitimi gibi ya da sadece 
yetişkinlerin eğitimi gibi görmüşlerdir. 
Onun için bazı ülkelerde sürekli eğitim 
terimi kullanılmıştır, bazılarında 
her yerde eğitim, bazılarında ise 
hayat boyu eğitim ya da ömür boyu 
eğitim adını alıyor.
Ne denirse densin, amaç şu: 
İnsanın doğumundan ölümüne kadar bir 
eğitim anlayışı, bir eğitim sürekliliğidir. 
Neden böyle? Hayat, dc ğrudan doğruya 
kültürün ürünüdür. Kültür teorisine göre 
kültür, sürekli değişmedir, sürekli 

YAŞADIKÇA EĞİTİM 7



gelişmedir, sürekli ilerleme ve sürekli 
yenilenmedir. Dolayısıyla kültür, 
değişim teorisini de beraberinde getirir.

Böylece, yaygın eğitim konusunu 
incelememizin birinci gerekçesi, Türk 
Eğitim Sistemi'nin iki bölümden meydana 
geldiği ve örgün eğitimle ilgili çeşitli şûralar 
yapılmış olduğu halde, yaygın eğitim 
konusunun tek başına ele alınmayışıdır. 
Oysa yaygın eğitim; az önce yaptığım 
tanımlardan da 
anlaşılacağı gibi, 
örgün eğitimin 
dışında, içinde ve 
yanında; yetişkin 
olsun ya da olmasın 
bütün insanların, 
sosyal rol almış 
bütün kişilerin, 
içinde bulundukları 
şartlar dolayısıyla 
hayata uyumlarını 
sağlayıcı sosyal, 
ekonomik, kültürel 
vb. yönlerden 
yapılan eğitim 
etkinliklerinin 
tümünü kapsar.

Biraz önce,
değişim sürecinden söz etmiştik. Hayat, 
yerinde durmuyor; sürekli değişiyor. Bilim 
ve teknolojideld sürekli ilerlemeler, bilgide 
de bazı uzmanların deyimiyle roket hızıyla 
değişmelere ve gelişmelere yol açıyor. 
İnsanlık tarihinin bize bıraktığı 20 milyon 
yıllık bir bilgi birikimi var. Ama şimdi 
içinde bulunduğumuz çağ, artık 
bilgi toplumu çağıdır.

—Ayrıca, bilgi birimi de birkaç yılda 
bir katlanıyor.

— Evet. Yine bilim 
adamlarının iddiasına 
göre, her yedi yılda bir, 
mevcut bilgi bir kat daha 
artıyor. Bu, baş 
döndürücü bir olay. 
Bilgi yenileniyor, bazı 
bilgiler eskiyor, kısaca 
süratli gelişmeler ve 
değişmeler oluyor. Bu 
bilimsel ve teknolojik 

gelişmeler hayatın her kesimini, insanın 
yaşamını, ruh dünyasını ve tüm 
davranışlarını etkiliyor, insan, bu süratli 
değişime uymak için kendini hazırlamak ve 

Yaygın eğitim, örgün 

eğitimin dışında, içinde ve 
yanında; yetişkin olsun ya da 

olmasın bütün insanların, 
kısaca toplumda sosyal rol 
almış tüm kişilerin, içinde 

bulunduktan şartlar 
dolayısıyla hayata uyumların 

sağlayıcı eğitim 
etkinliklerinin tümünü 

kapsar.

yenilemek zorunda, insanın içinde 
bulunduğu çağa uyabilmesinin, kendisini 
hazırlayabilmesinin yolu, eğitimdir, 
kendisini yenileyebilmesinin yolu, 
eğitimdir, insanlar, aldıkları diplomalarla 
örgün eğitimin hangi kademesinden çıkarsa 
çıksın (ilkokulu bitirsin ya da ara 
sınıflarından çıksın, ortaokulu bitirsin ya da 
ara sınıflarından çıksın ya da lisede okusun, 
okurken de geçimini sağlamak için 

akşamlan meslek edinmek 
için çalışsın, üniversite 
aynı şekilde), yeni bilgiler 
edinmek için yenilikleri 
izlemek zorundadırlar, işte 
bunu verecek, bu ihtiyacı 
giderecek kurum, yaygın 
eğitim kuruntudur. Bunun 
için yaygın eğitim, örgün 
eğitimin üstünde bir güce 
sahiptir. Örgün eğitim, 
içinde bulunduğu çağa 
ilişkin bilgi ve becerileri 
kazandırır. Hele bizimki 
gibi bazı ülkelerde 
sistemler ezbere, 
şekilciliğe, kuru bilgilere 
dayanıyorsa bu, daha da 
tehlikeli bir sonuç 

doğurur. Diplomalı ama edindiği bilgiler 
içinde bulunduğu çağa uymayan, yeterli ve 
geçerli olmayan bireylerin çoğalması söz 
konusu olur. Onun için biz, yaygın eğitimi 
yaygın eğitim yoluyla, okumuş ya da 
okumamış bütün vatandaşların içinde 
bulunduğumuz çağa uyumlarını sağlayıcı, 
sosyal, kültürel ve fonksiyonel programlar 
yoluyla gerçekleştirmeye çalışıyoruz. 
Bunun araçları da televizyon, basın, çeşitli 
kurslar, sosyal ve kültürel faaliyetlerdir.

— Bu arada hemen sormak istiyorum, 
örgün eğitim sistemini de 
yeniden düzenlemeye ilişkin 
çalışmalarınız var mı?

— Yaygın eğitime ilişkin 
çalışmalarımızın yanında, bir şeyi daha 
yapmak istiyoruz: Örgün eğitim sistemini de 
yeniden düzenlemek. Bakanlıkça, şimdi bu 
konu üzerinde duruyoruz. Örgün eğitim 
sisteminde; çocuklara anahtarları veren, 
somut ve soyut kavramları kazandırdıktan 
sonra, onları kendi kendilerine araştırma, 
inceleme, değerlendirme yapmaya yönelten 
ve onlara bilgi, beceri ve alışkanlıklar 
kazandırılmasını sağlayacak düzenlemeler 
yapılacaktır.

8 YAŞADIKÇA EĞİTİM



Sistemimizde; ezberi, 
kuru bilgileri ölçmeyen, 
sadece onlarla 
yetinmeyen, çocuğun 
eleştirici bir dimağ ve 
medeni cesaret sahibi 
olmasını sağlayan 
araştırıcı, yapıcı, 
yaratıcı, yeteneklerini 
geliştirici bir düzenleme 

ve bu düzenlemenin gerektirdiği 
uygulamaları yapmak istiyoruz. Yakında bir 
toplantı yaparak bunu kamuoyuna 
açıklayacağız.

— Htfendim, 13. Milli Eğitim Şûrası'ntn 
amacı ve şûranın konusu olan yaygın 
eğitime ilişkin açıklamalarınız, 
bakanlığınızın konuya verdiği önemi 
belirtmesi bakımından ilgi çekici.

13. Milli Eğitim Şûrası'ntn 
sonuçlarına genel olarak bakıldığında, 
ana-baba eğitimi açısından sizce ne gibi 
sonuçlar elde edildi?

— Çok ilginç. Alman sonuçlar içinde, 
İstanbul Üniversitesi'nden bir 
profesörümüz, Halûk Yavuzer, 
ana-baba okulu teklifinde bulundu.

— Kendisi, benim hocamdır.• •
— Öyle mi? Ana-baba okulu görüşü, 

önce bazıları tarafından yadırgandı. Oylama 
sonucu, konuyu temenni karan olarak kabul 
ettik. Bu, gerçekçi ve Türkiye'nin bugünkü 
durumu için çok gerekli bir öneridir. Bunun 
uygulamasını yapmak lazım. Bu, okul 
yoluyla ya da halk eğitiminin çeşitli 
kurslanyla olur. Ana-babalara ilişkin 
çalışmalarda, doğrudan eğitimin 
yanında, dolaylı yollarla ana- 
babalan eğlendirerek, boş 
zamanlannı değerlendirerek, 
çeşitli skeçlerle, temsillerle 
(TRT'nin ve basının yaptığı gibi) 
onlan bilgilendirmek ve 
kendilerini geliştirmelerini

Tnsanlar, örgün 

eğitimin hangi 
kademesinden mezun 
olurlarsa olsunlar, 
yeni bilgiler edinmek 
için yenilikleri izlemek 
zorundadırlar.

sağlamak mümkündür. Ana-baba 
eğitiminde, bana göre annelerin eğitimi 
birinci sırayı alır. Annelerin eğitimi çok 
önemlidir. Çünkü çocuğun ilk öğretmeni, 
annesidir. Annelerin mutlaka 
öngördüğümüz genel çerçeve içinde 
çocuklara uygar, çağdaş bir anlayışla en 
uygun ortamı sağlamaları çok önemli. 
Annenin eğitimi, şunun için de önemli: Ben, 
“Erkeği eğittiğinizde, bir kişiyi eğitmiş 
olursunuz; anneyi eğittiğinizde ise bir aileyi 
eğitmiş olursunuz,” diyorum. 
Dolayısıyla ana-baba eğitimi projesini 
yerinde buluyorum.

Bunların yanında, yine anne-babaların 
yaygın eğitimden yararlandırılmalarını sağ­
layacak çeşitli kararlar aldık. Bunlar içinde, 
ana-babalan bu tür çalışmalara özendirecek, 
örneğin halk eğitim merkezlerinin 
etkinliklerinin arttırılması, konuyla ilgili 
personelin yetiştirilmesi gibi kararlar var.

— Sayın Bakanım, ana-baba 
eğitiminin yaygınlaştırılması konusunda 
çalışmalarınız olduğunu biliyoruz. Gerek 
daha önce başlattığınız çalışmalar 
gerekse şûra sonunda alınan kararların 
uygulanması konusunda bakanlığınızın 
çalışmalarından ve bu konudaki 
düşüncelerinizden biraz söz eder misiniz? 
Özellikle yaygın eğitimin 
gerçekleştirilmesi için örgün eğitim 
kurumlanndan yararlanılması 
düşünülüyor mu? Çünkü, yeni kurumlar 
açmak ve yaymak zor. Diğer taraftan örgün 
eğitimin gerçekleştirildiği okullarımız 
akşamlan, hafta sonlan hatta bazı 
okullanmız öğleden sonra boş.

YAŞADIKÇA EĞİTİM 9



— Ana-baba 
eğitiminde, biraz önce 
söylediğim doğrudan ve 
dolaylı eğitim biçimleri 
araştırılmalı. Yaygın 
eğitim, örgün eğitim 
kuru mİ arındaki 
eğitimden çok farklıdır. 
Yetişkinlerin eğitimi ile 
çocukların eğitimi

arasında büyük bir fark vardır. Çocukların 
eğitiminde gerekli olan motivasyon ile 
yetişkin eğitiminde yetişkinlerin 
motivasyonu farklıdır. Çocukların 
eğitiminde belli standartlar, ilkeler vardır; 
sonuçta diploma verilir. Oysa yetişkinin 
diplomaya ihtiyacı yoktur. Yetişkinin, 
kendisine yararlı olacak programlara, 
bilgilere ihtiyacı vardır. Sosyal rolünün ve 
sorumluluğunun gereği, amacı, önce evini 
geçindirmektir.

Çocuklar anne-babaları için çok 
önemlidir ve onların her şeyleridir. Ancak 
ne olursa olsun, öncelikle çocuğun 
beslenmesi, giyinmesi, barınması gibi temel 
ihtiyaçlar bir numarayı alır. Bundan şuna 
gelmek istiyorum: Yetişkinlerin eğitiminde 
en önemli faktör motivasyondur. Ana-baba 
eğitimi yapılırken de bu eğitim, onların 
ilgilerine, eğilimlerine ve duyacakları 
ihtiyaca göre, zevkle takip edebilecekleri 
konulan içermelidir.

İkinci olarak 
yetişkinler, örgün 
eğitimde olduğu gibi, 
kendi yaşantılanna 
doğrudan girecek güncel 
konulara ağırlık verirler. 
Çocuk eğitiminde olduğu 
gibi, sınırlamalardan 
hoşlanmazlar. Bunlar 
göz önünde bulundurularak bir program 
yapılırsa çok yararlı olur. Sadece klasik 
anlamda bir okul eğitimi ile ‘ben ana-baba 
eğitimi yapacağım,’ denilirse hüsrana 
uğranabilir. Bu tip kurumlar da olmalı. Ama 
yetişkin eğitimi; okul aile birlikleri, koruma 
demekleri, vakıflann etkinlikleri, aynca 
düzenlenebilecek geceler, konferanslar, açık 
oturumlar, paneller, çeşitli yayınlarla 
gerçekleştirilebilir; sizin yaptığınız gibi. îşte 
sizin derginiz, Yaşadıkça Eğitim de bir 
yayın okulu. Yani bazen kişinin zamanı, 
imkânı el vermez ya da psikolojik 
faktörlerden dolayı ana-babalar için 

10 YAŞADIKÇA EĞİTİM

insanın içinde bulunduğu 

çağa uyabilmesinin, 
kendisini yenileyebilmesinin 

yolu eğitimdir.

düzenlenmiş bir programa katılamaz, işte bu 
durumdaki ana-babalara, ihtiyaç duydukları 
konular, yayın yoluyla verilebilir. Yaygın 
eğitimin verileceği kitlelerin ihtiyaçlarına 
göre, yaygın eğitimin tüm yöntemlerinden 
yararlanılmalı. Böylece eğitim verilen kitle, 
giderek daha da çoğalacaktır. Bunun 
yanında, örgün eğitim kurumlanndan da 
gerekirse yine ihtiyaçlar doğrultusunda 
yararlanılabilir. Nitekim ben, “Eğitim- 
öğretim kurumlannın tümünden, aynı 
zamanda birer yaygın eğitim merkezi olarak 
yararlanılabilir,” diyorum. Bu konuda 
istekler geldikçe ve yaygın eğitim 
uygulamalarına ilişkin doğrudan ya da 
dolaylı önderlik yapabilecek ve öğretmen 
yerine geçebilecek uzmanlar bulunabildiği 
takdirde, ben, imkânları kendilerine zevkle 
ve seve seve veririm. Esasında, okul aile 
birliklerinin amacı da budur. Okul aile 
birlikleri, genelde, okul-aile; özelde, 
öğretmen-öğrenci-veli ilişkisini kurmak için 
kuruluyorlar. Çevre-okul-aile üçgeninin 
ilişkilerini geliştirmek için okul aile birlikleri 
fonksiyonel olmalıdırlar. Böylece yaygın 
eğitimin gerçekleşmesine okul aile birlikleri 
yoluyla katkıda bulunulabilir. Burada 
öğretmenlerle işbirliği yapılır, eğitim- 
öğretimin sorunları belirlenir, önce 
çocuklarla sonra da aileleri ile diyalog 
kurulur. Öncelikle yapılması gereken, 

diyalog eksikliğinin 
ortadan kaldırılmasıdır. 
Önce anne-baba 
arasında, sonra onlarla 
çocukları arasında, daha 
sonra da öğretmenlerle 
yöneticiler arasında 
sağlıklı bir diyalog 
kurulması çok önemli. 
Çocuklar, ancak bu 

sağlanabilirse sağlıklı biçimde yetişir. 
Çocuk ailenin her şeyi, bu arada 

toplumun da her şeyidir. Yaygın eğitim ve 
özellikle ana-baba eğitimi düşünülürken, bu 
nokta hep göz önünde bulundurulmalı. 
Anne-babaların kendilerini geliştirmeleri 
çocuklarını olumlu yönde etkileyecek, bu 
ise sağlıklı bir biçimde yetişmiş bireylerin 
topluma katılmasını sağlayacaktır.

— Sayın Bakan, Yaşadıkça Eğitim 
aracılığıyla anne-baba ve öğretmenlere 
bir mesajınız olacak mı?

— Anne-baba ve öğretmenlere 
mesajım, eğitimde en önemli unsurun 
sevgi olduğunu unutmamalarıdır. Biz bu

• •



ilkeyi, Milli Eğitimde temel unsur haline 
getirmeye çalışıyoruz. Sevgi kavramı; 
eğitimin de, ev yönetiminin de kısaca her 
şeyin en güçlü anahtarıdır. Sevgisiz eğitim 
yapılamaz. Sevgisiz aile düzeni, sağlıklı 
olmaz. Sağlıklı olmayan aile düzeninde, 
çocuk sağlıklı bir kişilik gelişimi 
gösteremez, başkalarını sevemez, sağlıklı ve 
hoşgörülü olmayı öğrenemez. Sevgisiz 
toplum, aslında ruhsuz, bilinçsiz, saygısız, 
güvensiz bir toplumdur, insan olmanın 
göstergesi sevgidir. Sevgi ile ümit yan 
yanadır. Hayata bağlanmanın, yaşama 
sevincinin göstergesi de ümittir. Ümitsiz 
insan her şeyi bırakmış, yaşama sevincini 
yitirmiş; eğitim, anne, baba, toplum 
kavramlarını hiçe sayabilen kişidir. Yani 
ümitsizlik, güvensizliğe; sevgisizlik ise 
robotlaşmaya götürür. Diğer yaratıklardan 
farklı bir tutum içinde olmamaya götürür. 
Sevgi ile söylemek istediğim sadece 
duygusal, platonik, nevrotik, narsistik, 
politik sevgi değil. Sağlıklı sevgi; üretici, 
yaratıcı, bilimsel sevgidir. Bunun temelleri 
ise ilgi ve bilgidir. Bilgiden kastettiğim, 
insanın ya da nesnenin iyi tanınması ve 
bilinmesidir. İnsanlar, ancak bildikleri ve 
tanıdıkları bir dünya içinde mutlu olurlar. 
Birey olarak gelişmelerin gerisinde 
kalmışlarsa, kendilerini geliştirememişlerse, 
uyumları güçleşir, mutlulukları zedelenir. 
Zaten yaygın eğitimin önemi de buradan 
kaynaîdanıyor.

“Bize yapılmasını 
istemediğimiz bir şeyi 
başkalarına yapmama” 
biçimindeki ahlak 
kuralının gereği olan 
saygı. Saygı mı 
bekliyoruz? Saygı 
göstermeliyiz. Sevilmek 
mi istiyoruz? 
Sevmeliyiz. İlgilenilmek 
mi istiyoruz? Kendimiz 
ilgi göstermeliyiz.

Saygıdan sonra hoşgörü. 
Kutuplaşmamak, kendimizin dışındaki 
görüşlere ve davranışlara karşı hoşgörülü 
olmak lazım. Ne kadar farklı olursa olsun, 
bir görüş ya da davranışın sahibine ait 
olduğunu bilerek ona saygılı olmak, 
olumsuz davranışlara yönelmemek gerekir. 
Hoşgörüyü de bir faktör sayarsak sevginin 
beşinci temeli sorumluluktur. Sorumluluk 
duygusu,insana çeşitli yükümlülükler 

getirir. Kendimize, ailemize, çevremize, 
bundan hareketle insanlığa karşı sorumluluk 
bilinci içinde olmak, insanı yücelten ve onu 
diğer yaratıklardan ayıran düşünmenin 
ürünüdür. “Düşünüyorum, öyleyse varım,” 
diyebilen insan nasıl kendi varlığına bu 
kadar önem veriyor ve günümüzde 
“Düşünüyorum, öyleyse sorumluyum,” 
diyebiliyorsa, o zaman gerçek çağdaş insan 
olur ve sorumluluğunun gereğini yapar. 
Zaten insan, kendisi, çevresi ve dahil 
olduğu kültürün milli, manevi ve insani 
değerleri karşısında, sorumluluk duygusu 
içinde olma gereği duyar. Çünkü insanlar, 
kendi kültürlerinin ürünüdürler. Bunu
bilimsel bilgilerle geliştirerek çağdaşlaşır, 
böylece de evrensel niteliklere kavuşurlar.

Anne-baba ve 
öğretmenlere önerdiğim, 
üzerinde bu kadar 
durduğum ve Milli 
Eğitimde de 
yerleştirmeye çalıştığımız 
sevgi olgusu, birçok 
problemin oluşmasını 
önleyecektir. Özellikle 
bireyler arası 
etkileşimin yaşandığı 

eğitim ortamlarında, bu daha da önemlidir. 
Anne-baba olarak, öğretmen olarak ya da 
herhangi bir birey olarak; sevgi ve onun 
temel ilkeleri olan ümit, bilgi, saygı, 
hoşgörü ve sorumluluk kavramları dikkate 
alındığında,çeşitli olumsuzlukların 
kendiliğinden çözümlendiği görülecektir. 
Bunun en çok yansıyacağı alan da çocuk 
eğitimidir. Çünkü bu kavramlara dikkat 
edildiğinde ve bu bir yaşam biçimi haline 
getirildiğinde, olumlu bir diyalogun temel 
şartlan yerine getirilmiş olacaklar. Böylece 
çocuklun n en iyi şekilde yetiştiıilmeleri 
sağlanabilecektir.

Yukanda temel unsur olarak
belirttiğimiz sevgi ve onun beraberinde 
getirdiği ilkelerin benimsenmesinin yanında, 
anne-babalann; çocuklannın ilgi, istek, 
ihtiyaç ve yetenekleri doğrultusunda 
ilerlemeleri konusunda fazla müdahaleci 
davranmamalan da çok önemlidir. 
Çocuklann yeteneklerini ortaya çıkaracak, 
onlan geliştirecek ve yeni davranışlar 
kazanacaktan ortamlar hazırlanmalı ve bu 
konuda onlara rehberlik yapılmalıdır.

— Efendim. Bize zaman ayırdığınız 
için tekrar teşekkür ederim.

— Ben teşekkür ederim.
YAŞADIKÇA EĞlTÎM 11



I

Eğitim inin 
Gerekliliği Yard. Doç. Dr.

Günseli MALKOÇ
(MÜ Atatürk Eğitim Fakültesi

Eğitim Bilimleri Bölümü}

Eğitim denilince çoğumuzun aklına “örgün eğitim” 
yani okullarda yapılan eğitim gelmektedir.
Oysa okul dışında yapılan “halk eğitimi”, “yetişkin 
eğitimi”, “yaygın eğitim” gibi çeşitli terimlerle ifade 
edilen eğitimin, en az örgün eğitim kadar önemli 
olduğunun gözardı edilmemesi gerekir.

Günümüzde üzerinde en 
çok konuşulan, hemen her­
kesin önemi üzerinde birleş­
tiği konulardan birisi eğitim­
dir ve eğitim denilince çoğu­
muzun aklına “örgün eğitim” 
yani okullarda yapılan eğitim 
gelmektedir. Oysa okul dı­
şında yapılan “halk eğitimi”, 
“yetişkin eğitimi”, “yaygın 
eğitim” gibi çeşitli terimlerle 
ifade edilen eğitimin, en az 
örgün eğitim kadar önemli 
olduğunun gözardı edilme­
mesi gerekir. Bu yazımızda 
“yetişkin eğitimi” terimi kul­
lanılmaktadır. Çağımızdaki 
sosyo-ekonomik, kültürel ve 
teknolojik değişmeler ile in­
sanın tabiatı gereği sahip ol­
duğu sürekli öğrenme ihti­
yacı, yetişkin eğitiminin öne­
mini giderek daha da arttır­
maktadır. Bu yazımızın ko­

nusu, yetişkin eğitiminin ni­
çin bu denli önemli olduğunu 
irdelemektir.

■ »

Öncelikle yetişkin eğiti­
minin ne olduğunu açıkla­
makta yarar görmekteyiz. 
Yetişkin eğitimi; İçeriği, dü­
zeyi ve yöntemi ne olursa 

olsun, ister okullarda, kolej­
lerde, üniversitelerde ya da 
çıraklıkta uygulanan ilköğ­
retimin uzantısı bir eğitim 
olarak düşünülsün ister o 
eğitimin yerini tuttuğu var­
sayılsın, yetişkin olarak dü­
şünülen kişilerin yetenekle­
rini geliştirmelerine, bilgileri­
ni, arttırmalarına, teknik ya 
da mesleki yeterliliklerini iyi­
leştirmelerine ya da bu yete­
nek, bilgi ve yeterliliklerine 
yeni bir yön vermelerine, tu­
tum ve davranışlarını hem ki­
şisel gelişme bakımından 
hem de dengeli ve bağımsız 
bir toplumsal, ekonomik ve 
kültürel gelişmeye katılma 
bakımından değiştirebilmele­
rine olanak sağlayan düzenli 
eğitim süreçlerinin tümünü 
ifade edebilecek bir eğitim 
biçimde tanımlanabilir.

12 YAŞADIKÇA EĞİTİM



Ülkemizdeki tüm eğitim 
faaliyetlerinin koordinasyo­
nundan sorumlu olan Milli 
Eğitim Bakanlığı bunu, yay­
gın ve örgün eğitim olmak 
üzere iki ana bölümde yürüt­
mektedir. Bilindiği gibi ör­
gün eğitim, okullarda yapılan 
eğitimdir. Bakanlıkça düzen­
lenen ve ücretsiz olan yaygın 
eğitim faaliyetleri, en geniş 
çapta her il ve ilçe merkezin­
de bulunan Halk Eğitim Mer- 
kezleri'nce yürütülmektedir. 
Ayrıca çırak eğitim merkez­
leri, pratik kız sanat ve ak­
şam sanat okulları gibi ku­
rumlar da bu hizmete katıl­
maktadır. Gene Milli Eğitim 
Bakanlığının koordinasyonu

y^ağdaş anlamda 
eğitim; kişide var 
olan gizil güçlerin 
ortaya çıkarılması, 
bunlardan en iyi 
şekilde 
yararlanılması, yani 
kişinin kendisini 
gerçekleştirmesine 
yardım edilmesi 
anlamına 
gelmektedir. 

altında ama özel kurumlarca 
yürütülen yaygın eğitim faa­
liyetlerine, çeşitli meslek ve 
lisanları öğretmek üzere özel­
likle dershanelerde açılan üc­
retli kurslar örnek olarak 
gösterilebilir.

Tabiatı gereği insan, sü­
rekli olarak çeşitli ihtiyaçla­
rını karşılama çabası içinde­
dir. Kişi; para, sağlık, ken­
dine güven, itibar, başarı ka­
zanmak, işi ve sosyal yaşan­
tısı açısından ilerleme sağla­
mak ister.Aynca yetişkin; iyi 
bir eş,iyi bir anne-baba, çağ­
daş, sosyal, girişimci, çevre­
sindekileri etkileyebilen, se­
ven, sevilen ve boş zaman­
larını en iyi şekilde değerlen- 
direbilen bir kişi olmak ister.

Okullar, genellikle ço­
cuk ve gençleri sosyalleşti­
ren, yetişkinlik dönemine ha­
zırlayan kuramlardır. Yetiş­
kin eğitiminin amacı ise; ki­
şileri hayata hazırlamak ol­
mayıp, onların daha başarılı 
bir hayat sürmelerine yar­
dımcı olmaktır. Yetişkin eği­
timi, kişilerin güncel prob­
lemlerine çözüm getirerek 
önce kendilerine ve dolayı­
sıyla çevrelerine yararlı ol­
malarını sağlar. Bu nedenle 
yetişkin eğitimi programları­
nın amacı, öğrencilerin prob­
lemlerine yönelik olarak dü­
zenlenmelidir. Amaçlar belir­
lenirken gerçekçi olunmalı, 
genellikten kaçınılarak özel 
amaçlara yönelinmelidir.

Günümüzde eğitim ve 
öğrenme, okula devamla sı­
nırlanmış olmanın çok öte­
sinde, hayat boyunca sürme­
li, her türlü bilgi ve beceriyi 
içine almalı, mümkün olan 
her imkândan yararlanarak 
kişiliğin eksiksiz gelişmesi 
için herkese fırsat vermelidir. 
Ayrıca pek çok genç, örgün 
eğitimin çeşitli aksaklıkların­
dan (entelektüel yetiştirme 
yarışında kişisel özelliklerin 

göz önünde bulundurulma­
ması gibi) dolayı bu sistemin 
dışına itilebilmektedir.

Çocukların

eğitiminde kullanılan 
ilke, teknik ve 
yöntemlerin, 
çok yakın 
zamanlara kadar 
yetişkinlerin eğitimi 
için de yeterli olduğu 
v arsayı intaktaydı.

Çağdaş anlamda eğitim, 
kişide var olan gizil güçlerin 
ortaya çıkarılması, bunlardan 
en iyi şekilde yararlanılması, 
yani kişinin kendisini ger­
çekleştirmesine yardım edil­
mesi anlamına gelmektedir. 
Bu tanıma göre, kişilerin, ha­
yatları boyunca bilgi ve bece­

rilerle donatılmaya ihtiyaçları 
vardır. Oysa, örgün eğitim 
kurumlan, çocuk ve gençle­
re, yaşantılarının belli bir dö­
neminde, ileriye dönük ola­
rak hazırlanmakta olduklan 
rollerle ilgili bilgiler vermek­
tedir.

“Ağaç yaşken eğilir” sö­
zü, günümüzde önemini 

YAŞADIKÇA EĞİTİM 13



giderek kaybetmektedir. Özel­
likle Thomdike'm yapmış ol­
duğu araştırmalardan, yaş 
ilerledikçe öğrenme hızının 
sanıldığı kadar hızla düşme­
diği ortaya çıkmıştır. Tersine 
araştırma sonuçlan, yetişkin­
lerin bazı konulara daha çok 
ilgi duyup daha çok önem 
verdiklerini, biriken hayat 
tecrübeleri sayesinde bu ko­
nulan daha da iyi kavrayabil- 
diklerini ortaya koymuştur.

Çocukların eğitiminde 
kullanılan ilke,teknik ve yön­
temlerin, çok yakın zamanla­
ra kadar yetişkinlerin eğitimi 
için de yeterli olduğu varsa­
yılmaktaydı. Öğrenme ile il­
gili pek çok ilke, çocuk ve 
hayvanlann öğrenmesiyle il­
gili incelemelerden; öğretme 
ile ilgili olanlann çoğunluğu 
ise çocuklann devam zorun­
luluğunda olduğu koşullar al­
tında elde edilmiştir.

Ijrünümüzde 
yetişkinlerin 
çocuklardan farklı 
niteliklere ve 
öğrenme 
motivasyonuna 
sahip olduğu 
görüşleri 1
yoğunlaşmış, 
andragoji terimi 
doğmuştur.

Tüm bu çalışmalardan 
pedagoji teknolojisi ortaya 
çıkmıştır. Kökleri, Yunanca 
paid (çocuk) ve agasos (yön­
lendiren) kelimelerinin bir­
leştirilmesinden meydana ge­
len pedagoji, çocuklann öğ­
renmesine yardım etme sana­
tı ve bilimi anlamına gelmek­
tedir. Zamanla bu tanım, 

çocukla ilgili anlamına ek 
olarak genel anlamda, tüm 
öğrenim faaliyetleri için kul­
lanılmıştır.

Günümüzde yetişkinlerin 
çocuklardan farklı niteliklere 
ve öğrenme motivasyonuna 
sahip olduğu görüşleri yo­
ğunlaşmış, andragoji terimi 
doğmuştur. Kökünü Yunan­
ca aner (insan)'dan alan and­
ragoji, yetişkinlerin öğren­
mesine yardım etme sanatı ve 
bilimi ve bu maksada yetiş­
kin eğitimi kuram ve tekno­
lojisinin incelenmesi anlamı­
na gelmektedir. Andragoji ve 
pedagoji, tamamıyla farklı 
süreçler değildir. Bazı peda­
gojik varsayımlar, bazı du­
rumlarda çocuklar için ge­
çerli olabilmektedir. Adeta 
andragojinin babası haline 
gelmiş ve bu terimin geniş 
kabul görmesine büyük kat­
kıları olmuş olan Malcolm 
Knowles'a göre, andragojiyi 
pedagojiden ayıran dört temel 
varsayım bulunmaktadır.

Kişinin olgunlaşmasına 
paralel olarak gelişen bu var­
sayımlar şunlardır:

1- Yetişkinde benlik kav­
ramı, bağımlı bir kişilikten 
bağımsız bir kişiliğe doğru 
gelişir.

2- Yetişkinin, gittikçe ar­
tan ve dolayısıyla öğrenme­
sine giderek çoğalan bir kay­
nak oluşturan hayat tecrübesi 
birikimi vardır.

3- Yetişkinin kendini öğ­
renmeye hazır hissedişi, top­
lumsal rollerinin gerektirdiği, 
gelişen iş ve görevleriyle 
uyum sağlayacak şekilde, ar­
tarak gelişir.

4- Yetişkinlerin katılmak 
istediği eğitim programları­
nın özünü, ileride gerektiği 
zaman kullanabileceği konu 
ağırlıklı bilgiler yerine, he­
men uygulayabileceği, gün­
lük problemlerine çözüm ge­
tirebilecek konular oluşturur.

Yetişkin, kaybedecek zama­
nı olmadığı için katıldığı 
eğitim programlarının, doğ­
rudan ihtiyacına çözüm getir­
mesini ister.

Bu varsayımları dikkatle 
incelediğimizde, bazı önemli 
sonuçlara varmaktayız. Ön­
celikle yetişkinlerin eğitimin­
de, öğretmen bir otorite, bilgi 
aktaran bir kişi olma yerine; 
yardımcı, yönlendirici bir 
kişi olmalıdır. O güne kadar 
oluşmuş olan hayat tecrübesi 
sayesinde, yetişkin, kendi­
sine yönelik eğitim program­
larının her safhasında aktif 
olarak rol almak ister.

Yetişkin; bağımsız bir ki­
şi, bir vatandaş olarak kendi­
sine yetebilen, eğitim faali­
yetlerine artık ikinci derecede 
önem veren bir kişidir. 
Öyleyse o, her şeyden önce, 
hayatını sürdürebilmek yani 
bir iş sahibi olabilmek ister, 
ilkokul mezunlarının ancak 
yüzde elli kadarının ortaokula 
devam ettiği, binlerce öğren­
cinin üniversite kapılarında 
beklediği, her 100 gençten 
on birinin açık işsiz olduğu 
ve birçok aydının iş bula­
madığı ülkemizde, bu kişilere 
iş imkânı sağlayabilmek çok 
önemli toplumsal bir görev 

14 YAŞADIKÇA EĞİTİM



olduğu kadar, çok da güç bir 
görevdir. Ayrıca faal İşgücü­
müzün eğitim durumu ince­
lendiğinde % 37'sinin hiç 
eğitim görmediği, % 48'inin 
ilkokul seviyesinde bir eğiti­
me sahip olduğu görülür. 
Gelişmiş ülkelerde temel eği­
timin en az 8-9 sene olduğu 
dünyamızda, faal iş gücümü­
zün % 85'inin temel eğitim 
dahi almamış olması, çok 
önemli bir sosyal olgudur.

Toplumlaruı

ekonomik refah 
ve istikrara 
kavuşabilmesi, 
ancak yeterli 
sayı ve nitelikteki 
işgücüne 
sahip olmakla 
gerçekleştirilebilir.

Birçok işyeri gerekli özel­
liklere sahip kalifiye eleman 
bulamamakta, birçok işsiz de 
gerekli özelliklere sahip ol­
madıkları için boş gezmekte­
dir. Bu kişilere iş sağlamak, 
ancak onlara iş piyasasının 
ihtiyaç duyduğu becerileri 
sağlamakla mümkün olabilir. 
Devlet Bakanlığı'nca açılan 
“Beceri Kursları”, bu ihtiya­
ca cevap verebilmek için ger­
çekleştirilmiştir. Bu konuda 
halihazırda geniş bir altyapı­
ya sahip olan Halk Eğitimi 
Merkezlerine ve diğer ye­
tişkin eğitimi veren kuramla­
ra, büyük görevler düşmek­
tedir. Gene bazı meslekler, 
gelişen teknoloji sonucu za­
man içinde önemini kaybede­
cek, ömür boyu tek bir mes­
leğe sahip olmak, yeterli ol­
mayabilecektir.

Bu kişilerin yeni bir iş 
edinebilmeleri ya da iş ha­
yatına dönebilmeleri için, ye­
tişkin eğitimi faaliyetlerinin, 
bir mesleğin icrası için ge­
rekli becerileri kazandırma­
ya, mesleki veya teknik nite­
liklerini duruma uydurmaya 
ya da değiştirmeye ve içinde 
bulundukları sosyo-ekono- 
mik durumu çeşitli yönleriyle 
kavramalarına imkân sağla­
yacak biçimde düzenlenmesi 
gerekmektedir. Toplumu, iş­
sizliğin uzun dönemde geti­
receği sosyal sarsıntılardan 
korumak, ancak bu şekilde 
mümkün olabilir. Böylelikle 
çeşitli sebeplerle eğitim im­
kânlarından ya hiç ya da ye­
terince yararlanamamış kişi­
lere tekrar fırsat verilerek, 
eğitimde fırsat eşitliği konu­
sunda da önemli adımlar ant­
mış olur. Bu konuda öncelik 
sağlanması gereken hedef 
gruplar kadınlar, genç işsiz­
ler, göçmenler, kırsal kesim­
de yaşayanlar, köyden kente 
göç edenler şeklinde özetle­
nebilir.

Günümüzde kalkınmanın 
temel unsurunun “insan” ol­
duğu, hemen herkesçe kabul 
edilmiş olan bir gerçektir. 
Toplumlann ekonomik refah 
ve istikrara kavuşabilmesi, 
ancak yeterli sayı ve nitelik­
teki iş gücüne sahip olmakla 
gerçekleştirilebilir. Gelişme­
de ana faktör, insan serma­

yesine verimli bir şekilde ya­
pılan yatırımdır. Son yıllarda 
ekonomik büyüme ile ilgili

değişimlere en 
yüksek derecede 
uyum sağlayabilen 
kişi ve uluslar 
varlıklarını 
başarıyla 
sürdürebilecek, 
ötekiler başarısızlığa 
mahkûm

ı

olacaklardır.

olarak yapılan araştırmalar; 
bu büyümenin fiziki serma­
yeye yapılan yatırımlardan 
çok, eğitim, yetiştirme, sağ­
lık, hayata ve işe karşı sosyal 
tutum gibi çeşitli faktörlerle 
açıklanabileceğini ortaya 
koymaktadır. Bunun sonucu 
olarak ekonomiyi planlayan­
lar ‘İnsana Yatırım’, “insa­
nın Yeteneklerini Geliştir­
meye Yatırım” ya da ‘İnsan 
Kaynaklarına Yatırım’ gibi 
çeşitli şekillerde ifade edilen 
bu alana yani yetişkin eği­
timine ağırlık vermeye başla­
mışlardır.

İnsan sermayesine yatı­
rım, şu anda öğrenci olan 
gençlerin üretime dönmesini 
beklemek değil, halihazırda 
yetişkin olan kişilerin bilgi 
ve becerilerini arttırmak anla­
mına gelmektedir. Fabrika­
lardaki üretimi gerçekleşti­
ren, tarladan ürünü sağlayan, 
şu anda aktif olarak çalış­
makta olan kişiler olduğuna 
göre, bu kişilerin en verimli 
hale getirilmeleri gereklidir. 
Bütün sanayileşme çabaları­
na rağmen, ülkemizde tarım 
önemli bir yer tutmaktadır. 
Daha iyi nasıl mahsul alı­

YAŞADIKÇA EĞİTİM 15



nacağı konusunda çiftçimiz 
sürekli eğitime tabi tutulma­
lıdır. Çeşitli firma ve kurum­
lar da ellerinde bulunan per­
soneli daha verimli bir hale 
getirebilmek için hizmet içi 
eğitime giderek artan bir 
önem vermektedirler.

Yetişkin eğitiminin çok 
önemli diğer bir boyutu da 
gelecek nesillerin bugünkü 
yetişkinlerce şekillendirilme­
si dir. Bu anlamda yetişkinin 
eğitiminin etkisi, denize atı­
lan bir taş gibidir; giderek ar­
tan etkileri vardır. Şüphesiz 
her ana-baba, her öğretmen, 
çocuğuna ya da öğrencisine 
en iyi eğitimi vermek ister. 
Buna karşılık, acaba bu kişi­
lerin yüzde kaçı çocuk eği­
timi konusunda yeterli bil­
giye sahip olduğuna ve sağ­
lıklı bir eğitim verebildikle­
rine inanmaktadır? Acaba kaç 
veli çocuklarının zekâsının 
büyük bir bölümünün okul­
öncesi dönemde geliştiğinin, 
ailenin davranışlarının (fizik­
sel ihtiyaçlarını karşılama, 
sevgi ve yakınlık gösterme 
gibi) çocuğun kişiliğinin ge­
lişmesinde ne denli önemli 
olduğunun bilincindedir ve 
bu konulara gereken önemi 
vermektedir? Veliler, ihmal 
ettikleri için mi, yoksa gerek­
li bilgilere sahip olmadıkları 
için mi çocuklarının eğitimin­
de pek çok hatalar yapmak­
tadır? İstanbul Üniversite- 
si'ndeki “Ana Baba Okulu” 
böyle bir ihtiyaca cevap ver­
mek için açılmış ve büyük bir 
ilgiyle karşılanmıştır. Dile­
ğimiz, bu tip olumlu uygu­
lamaların ülke çapında ve ku­
rumlar bazında yaygınlaştı- 
nlmasıdır. Acaba öğretmen­
lerimiz, çocuklarımıza çağdaş 
gelişmeler ışığında eğitim ve­
recek biçimde kendilerini ye­
nilemekte midir? Eldeki mal­
zeme insan olunca, yapılan 
hataların giderilmesinin ne 

16 YAŞADIKÇA EĞİTİM

denli zor olduğu açıkça orta­
dadır .Yapılacak hatalar, ulus­
ların, hatta dünyanın kaderini 
değiştirecek boyutlara ulaşa­
bilir.

Günümüzde öğrenme; ar­
tık yeme, içme, güvenlik 
duyma gibi temel insan ih­
tiyaçlarından biri haline gel­
miştir. Çok yakın bir gele­
cekte, bilgi ve teknolojinin 
gelişmesine paralel olarak, 
köklü sosyo-ekonomik deği­
şiklikler yer alacaktır. Bu de­
ğişiklikler, umulmadık dere­
cede ekonomik faaliyetlerde, 
iş gücünün niteliklerinde,ça­
lışma biçimleri ve boş zaman

Kendimizi daha iyi 

gerçekleştirebilmek, 
daha iyi bir eş, daha 
iyi anne-baba, daha 
iyi dünya vatandaşı 
olabilmek ve de ülke 
kalkınmasına daha 
iyi katkıda 
bulunabilmek için 
artık yetişkin 
eğitimine gereken 
önemi vermeliyiz.

faaliyetlerinde hızlı farklılaş­
malara yol açacaktır. Daha az 
zaman kullanılarak, daha ni­
telikli elemanlarca, daha ka­
liteli işler yapmak gerekecek­
tir. Öyleyse bu değişimlere 
ayak uydurabilmek esastır. 
Hayat boyunca aynı mesleği 
sürdürme fikri giderek gün­
celliğini kaybetmektedir. Sü­
regelen değişimlere en yük­
sek derecede uyum sağlaya­
bilen kişi ve uluslar, varlık­
larını başanyla sürdürebile­
cek, diğerleri başarısızlığa 
mahkûm olacaklardır. Her 
ülke, vatandaşlarına, kendile­

rini en üst derecede gerçek- 
leştirebileceleri,hem kişi hem 
toplum olarak refah seviye­
sine ulaşabilecekleri imkân­
ları sağlamakla yükümlüdür.

Bu gerçekler göz önünde 
bulundurularak özetlendiğin­
de; hiç kimsenin okullardan, 
artık eğitimlerinin bitmiş ol­
duğu duygusuyla ayrılma­
ması, okullarda gençlere ve­
rilen eğitimin, yaşantılarının 
çok daha büyük bir zamanını 
oluşturan yetişkinlik hayatına 
hazırlayıcı, ilerde daha da ge­
liştirilebilecek nitelikte olma­
sı gerekmektedir. Öyleyse 
kendimizi daha iyi gerçekleş­
tirebilmek, daha iyi vatan­
daş, daha iyi eş, daha iyi an­
ne-baba, daha iyi dünya va­
tandaşı olabilmek ve de ülke 
kalkınmasına daha iyi kat­
kıda bulunabilmek için artık 
yetişkin eğitimine gereken 
önemi vermeliyiz.

KAYNAKÇA
1- Darkenwald and Merriam. 

Adult Education: Foundati­
ons of Practice, New York: 
Harper Publishing Company, 
1982.

2- Jarvis, Peter. Adult and 
Continuing Education The­
ory and Practice,Croom Helm. 
London and Canberra Nichols 
Publishing Co. New York, 1983.

3- Knowles, Malcolm. S. The 
Modern Practice of Adult 
Education, New York: Associa­
tion Press, 1970.

4- Lowe, John (Çeviren: Turan 
Oğuzkan), Dünyada Yetişkin Eği­
timine Toplu Bakış, Ankara: 
Unesco Türkiye Milli Komisyo­
nu, 1985.

5- Titmus, Colin. Strategies 
for Adult Education, The 
Open Univ. Press, Milton Key­
nes, 1981.

6- Titmus, C., Butedahl, P., 
Ironside, D. (Çev: Ferhan Oğuz­
kan), Yetişkin Eğitimi Te­
rimleri, Ankara: Unesco Türki­
ye Milli Komisyonu, 1985.



Gençlik ve
Yard. Doç. Dr. Mustafa YILMAN 

(DEÜ Buca Eğitim Fakültesi)

Geleceğini güvence altına almak isteyen milletler, 
yarının gençlerinin hangi değerlerle donatılması 
gerektiğini araştırmak, bulmak ve gerekeni zamanında 
yapmak zorundadırlar. Bunun en güvenilir ve kestirme 
yolu ise eğitim ve öğretimden geçmektedir. Öyleyse 
“Geleceğin gençliği nasıl olmalıdır?” sorusunun cevabı, 
yine bir başka soru olan, “Geleceğin eğitimi nasıl 
olmalıdır?” sorusunun içindedir.

GENÇLİĞİN TANIMI
Nedir gençlik? Bunca il­

giyi üzerine çekişi nedendir? 
Niçin dün olduğu gibi bugü­
nün ve yarının en önemli 
toplumsal sorunları arasında 
yer almaktadır? Gençliğin, 
gerek biyolojik ve gerekse 
sosyolojik olarak toplumun 
diğer kesimlerinden farkı ne­
rededir? Geleceğin gençleri 
nasıl olmalıdır yahut olmak 
zorundadır? Bu tür sorular, 
hemen her ülkede sıkça soru­
lan ve cevaplar aranmaya ça­
lışılan konulardır.

Gençlik, bir milletin ge­
leceği, itici ve ilerletici gücü­
dür. Yaşanılan günlerin ay­
nası, gelecek yarınların ha­
bercisidir... Gençliği tanı­
mak, onun durumunu, dü­
şüncesini, duygusunu, tutu­
munu ve eylemini bilmek de­
mektir. Bütün bunlar, gencin 
içinde yerleştiği ve yaşadığı 

çevrenin doğal, sosyal, eko­
nomik, kültürel şartlan ile 
değişir, şekillenir. ı

Gençlik üzerinde bunca 
ilginin yoğunlaşması ve ya- 
tınmlann büyük çoğunluğu­
nun gençliğe yönlendirilme­
si, aslında her toplumun ön­
celikle yapması gereken gö­
revidir. Çünkü gençlik, bir 
ulusun varlık nedeni olduğu 
bir yana, geleceğinin de en 
sağlam güvencesidir.

Gençliği tanımak, 

onun durumunu, 
düşüncesini, 
duygusunu, 
tutumunu ve 
eylemini bilmek 
demektir.

1960'11 yılların sonlarına 
gelinceye kadar dünya ve 
Türkiye, gençlik konusunda 
tam anlamıyla yeterli bir du­
yarlılık göstermemiştir. An­
cak dünya genelinde 1968 yı­
lında başlayan gençlik hare­
ketleri, bütün devletleri »genç­
lik sorununun boyutları ve 
önemi hakkında daha fazla 
bilinçlenmeye götürmüş ve 
giderek artan biçimde iyileş­
tirici önlemlerin alınmasına 
neden olmuştur.

Gerçekten gençler, bir 
toplumun aynasıdır. Çünkü 
gençler, bir toplumdaki ra­
hatsızlıkları, çelişkileri en so­
mut biçimde davranışlarında 
yansıtır, dile getirirler. Nite­
kim gençlik davranışlarına 
bakarak, bir toplumun sorun­
ları hakkında bilgi edinmek 
mümkündür.

YAŞADIKÇA EĞİTİM 17



Yalnız gençlik sorunu; 
pedagoji, psikoloji, sosyolo­
ji, antropoloji, ekonomi, kri­
minoloji ve benzeri disiplin­
lerin ortaklaşa çözümleyebi­
lecekleri çeşitli tür ve boyut­
larda özellilder sergilemekte­
dir.

Bizim burada üzerinde 
duracağımız nokta; ulusal 
varlığımızın temel güvencesi 
olan gençlerin, gelecekle iliş-

Toplumlannm 

aynası olan gençler, 
o toplumdaki 
rahatsızlıkları, 
çelişkileri en 
somut biçimde 
davranışlarında 
yansıtır, 
dile getirirler.

kileri ve nasıl bir eğitimle ye­
tiştirilecekleri konusudur. 
Başka deyişle,“Yarının genç­
leri hangi niteliklere sahip ol­
malı, hangi bilgi ve becerileri 
kazanmalıdır?” sorusuna, be­
lirli sınırlar içerisinde cevap 
aramaktır.

Gençlik, tanımlaması ol­
dukça güç olan, biyolojik, 
psikolojik ve sosyal bir ge­
lişme, olgunlaşma çağı olup 
genellikle kronolojik olarak 
14-24 yaş dilimleri arası dö­
nemi kapsamaktadır.1

Gençlik devresinde bulu­
nan genç kuşakların; bedence 
ve ruhça büyük bir değişim 
geçirmekte oldukları... Ger­
çekten bedensel, ruhsal ve 
zihinsel bir bocalama, bu­
nalım içinde bulundukları, 
masal çağından çıkıp gerçeğe 
ulaşma çabası gösterdikleri, 
bundan dolayı ciddi bir şüp­
he ve kaygı duydukları, ba­
ğımsızlık hırsı ve otoriteye 

18 YAŞADIKÇA EĞİTİM 

isyan davranışları sergiledik­
leri, kendilerini kanıtlamak 
istedikleri, kültürel değerlerle 
çatıştıkları, tam anlamıyla bir 
rehberlik ve yardıma muhtaç 
oldukları hemen herkesçe bi­
linmesine ve gözlenmesine 
karşılık, kendilerinin gerek­
tiği ölçüde ilgi, sevgi ve yar­
dım görebildiklerini söyle­
mek çok güçtür.2 ’

Geleceğini güvence altına 
almak isteyen bütün millet­
ler, yarının gençlerinin hangi 
değerlerle donatılması gerek­
tiğini araştırmak, bulmak ve 
gerekeni zamanında yapmak 
zorundadırlar. Bunun en gü­
venilir ve kestirme yolu ise 
eğitim ve öğretimden geç­
mektedir. Öyleyse “Gelece­
ğin gençliği nasıl olmalıdır?” 
sorusunun cevabı, yine bir 
başka soru olan, “Geleceğin 
eğitimi nasıl olmalıdır?” so­
rusunun içindedir.

Gençlik; biyolojik,

psikolojik ve sosyal 
bir gelişme, 
olgunlaşma çağı olup 
genellikle kronolojik 
olarak 14-24 yaş 
dilimleri arası

kapsanoktadır.

Gerçekten insanlığın ya­
hut yerel olarak bir toplumun 
elde ettiği her türlü başarının 
veya ürünün; daha açıkçası 
bilginin, becerinin, tekniğin, 
yöntemin ve bulgunun yeni 
kuşaklara kazandınlabilmesi 
ve geçişin sağlanabilmesi, 
sadece eğitim ile mümkün 
olabilir. Söz konusu değer-



legitim, en geniş ve 
genel anlamıyla 
temelde bir etkileşim 
işi olup birden çok 
insanın birbirleri 
üzerinde etkili 
olarak birtakım 
değişiklikler 
meydana 
getirebilmeleridir.

lerin eğitimin dışında başka 
bir araçla taşınması, işlen­
mesi ve geliştirilmesi olası­
lığı yoktur.

Çünkü en geniş ve genel 
anlamda tanımlamak gere­
kirse eğitim, temelde bir et­
kileşim işi olup birden fazla 
insanın birbirlerinin üzerinde 
etkili olarak birtakım deği­
şiklikler meydana getirebil­
meleridir.

Nitekim insanla hayvan 
arasındaki asıl keskin çizgi 
burada bulunmakta ve insa­
nın, kazandıklarını öteki in­
sanlara aktarabilme yeteneği 
olmasına karşın, hayvanlar 
bundan yoksun görünmek­
tedir. Gerçekten eğitilmiş bir 
insan başka bir insanı eğite- 
bilirken, aynı şekilde, eğitil­
miş bir yunus başka bir yu­
nusu eğitememekte, bilgisini 
ve becerisini ona aktarama- 
maktadır.

YAREVLV EĞİTİMİ 
VE GENÇLİK
Eğitimin; genç insanların 

şekillendirilip yönlendirilme­
sinde ve kendilerine birtakım 
değerler kazandırılmasında, 
en etkili ve kalıcı araç oldu­
ğundan hareket ederek yarı­
nın, 2000'li yılların eğitimi­
nin ana çizgilerini şöyle sıra­
layabiliriz^

1- Demokratik, yapıcı, 
birleştirici ve üretkendir.

2- Her türlü olumlu geliş­
meye açıktır.

3- Teknoloji kullanımı üst 
düzeydedir.

4- Doğru, geçerli ve kul­
lanılabilir değerler kazandı­
rır.

5- Yeteneğe ve kişiliğe 
saygıya dayanır.

6- Toplumun her yönden 
kalkınıp ilerleyebilmesinde 
temel araçtır.

7- Katılımcı, barışçı ve 
gelişmecidir.

8- Önyargılardan kurtul­
muş, bilimsel ve araştırıcıdır.

9- Gereksiz bilgilerden 
ayıklanmış seçici bir öğretimi • • • • • •ongorur.

10- Öğrenimde herkes için 
olanak ve fırsat eşitliğini sağ­
lamıştır.

11- Bütün gençlerin insan 
onuruna yaraşır bir hayat sü- 
rebilmeleri için zorunlu geliri 
elde edebilecekleri bir iş, 
bir meslek edinebilmelerini 
mümkün kılacak eğitsel or­
tamları yaratmıştır.

12- Bütün bunları başarıy­
la gerçekleştirebilecek yeter­
likte öğretmen, eğitimci ve 
yöneticilere sahiptir.

Görüldüğü gibi geleceğin 
eğitimi, bugünkünden çok 

farklı olguları içermekte ve 
bunları çözümlemiş olmayı 
varsaymaktadır. Özellikle ya­
rının eğitimi; üretken, barış­
çı, gelişimei? mutlak bir iş ve 
meslek sahibi,girişimci, araş­
tırıcı gençlerin yetiştirilmesini 
amaçlamaktadır.

Yetiştirilecek gençler, ön­
celikle doğru, geçerli ve uy­
gulanabilir bilgi ve becerilerle 
donatılmış olmalıdırlar. Bilgi 
dolu beyinlere değil, fakat iyi 
işleyen beyinlere sahip kılın­
malıdırlar.

Atatürk'ün dediği gibi; 
“Eğitim ve öğretimde izlene­
cek yöntem, bilgiyi insan için 
fazla bir süs, bir baskı aracı, 
yahut uygar bir zevk olmak­
tan çok, gerçek maddi hayat­
ta başarılı olmayı sağlayan 
pratik ve uygulanabilir bir 
araç haline getirmektir. Milli 
Eğitim ... bu esasa önem 
vermelidir.”^

Oysa konuya ilişkin ola­
rak 1984 yılında hazırlanan 
bir raporda şu görüşlere yer 
verildiği gözlenmektedir^

1- Halen yürürlükte olan 
eğitim programı ağırdır ve 
öğrencilere yük getirmekte­
dir.

2- Program çağın geri­
sinde kalmıştır.

YAŞADIKÇA EĞİTİM 19



3- Öğrencilere verilen bil­
giler, günün bilim düzeyin­
den uzaktır. Program günü­
müzün bilim ve teknik dü­
zeyinin gerisinde kalmıştır.

4- Konuların öğrencilere 
günlük yaşamlarında yardım­
cı olacak biçimde seçilmesi, 
kafalarının gereksiz bilgilerle 
doldurulmaması gerekir.

5- Bazı ders konulan ilk­
okul, ortaokul ve lisede tek­
rar edilerek okutulmaktadır. 
Konulann tekrar işlenmesi, 
ders saatlerinin tekrarla geç­
mesi yerine, yeni konular iş­
lenebilir.

6- Derslerde öğrencilerin 
sorunlan işlenmemektedir. 
Yeni programda, öğrenci ve 
ailelerinin sorunlarına eğilen 
konular bulunmalıdır.

7- Eğitim sisteminde öğ­
renciler ezberciliğe yöneltil­
mekte, bir öğrenci konuyu 
anlamadığı halde ezberlemek­
tedir. Bunun yerine dersler 
bilgi verici biçimde verilmeli­
dir.

8- Her öğrenciye yetenek­
leri araştırılmadan aynı eğitim 
verilmektedir. Oysa, öğrenci 
yeteneğine göre eğitilmelidir.

9- Ders konulan öğrenci­
lerin ilgisi dışındadır. Yeni 
programda öğrencilerin ilgi­
sini çekecek, hevesini arttıra­
cak konular işlenmelidir.

Burada özellikle geleceğin 
Türk gençlerinin yetiştiril­
mesi bakımından çok önemli, 
fakat yanlış saydığımız bazı 
noktalara değinmeyi zorunlu 
görmekteyiz.

Yarının eğitimi

demokratik ve
katılımcı olacağına, 
yeteneğe ve 
kişiliğe saygıya 
dayanacağına göre, 
ders konularının
belli bir oranda
seçiminde 
öğrencilerin en

n görüşlerinin
alınması, 2000'li 
yılların eğitim 
anlayışının doğal bir 
gereğidir.

Raporun 4.,6. ve 9. mad­
delerinde ders konularının 
öğrencilerin günlük yaşam­
larına yardım etmediği ve on­
ların sorunlarına eğilmediği 
bildirilmektedir. Ancak bu­
nun nasıl gerçekleştirileceği 
açıklanmamaktadır. Oysa iş­
lenecek ders konularının öğ­
rencilerin ilgisini çekebilme­
si için mutlaka kendilerinin 
belirli ölçülerde, konulann 
belirlenmesinde söz sahibi 
olmalan, başka deyişle bü­
yüklerin hazırlayıp gençlere 
sunduklan kalıp, paket prog­
ramlar yerine, katılımcı bir 
eğitimin gereği hazırlanacak 
ortak programların oluştu­
rulabilmesi için uygun orta­
mın hazırlanması şarttır.

Yannın eğitimi demokra­
tik ve katılımcı olacağına, ye­
teneğe ve kişiliğe saygıya da­
yanacağına göre, ders konu- 
lannın belli bir oranda se­
çiminde öğrencilerin yetkili 
kılınması, en azından kendi­
lerinin görüşlerinin alınması, 
2000'li yılların eğitim anla­
yışının doğal bir gereğidir.

Bu açıdan her düzeydeki 
eğitim ve öğretim programla-

20 YAŞADIKÇA EĞİTİM



nnın hazırlanmasında genç­
lerin katkısı sağlanmalı, gö­
rüşleri mutlak alınmalı ve her 
şeyi büyükler, yetişkinler bi­
lir saplantısından kurtulun- 
malıdır. Bize göre gençlerin, 
her düzeydeki ve türdeki eği­
tim etkinliklerinde sorumlu­
luk almaları, gerek kişilik ve 
karakter gelişimlerinin tam 
olması gerekse yarının top- 
lumunun uygar bir görünüm 
kazanmasında önemli ve vaz­
geçilmez yararlar sağlayacak­
tır.

Gençlerin yeteneklerine 
inanmalı ve kendilerine gü­
venilmelidir. Onlara kendile­
rini kanıtlama, gösterme fır­
satları verilmeli, başarılan 
desteklenmeli ve eğer olursa 
yanlışlarını, eksiklerini dü­
zeltmek, gidermek için onlara 
zaman tanınmalıdır. Eleştiri­
ler mutlak yapıcı olmalıdır.

Geleceğin Türk gençleri; 
kendilerine güvenleri olan, 
çalışkan, yaratıcı, üretici ve 
işbirliği duyguları gelişmiş, 
sorumluluklannm bilincine 
varmış, kendilerine güveni­
len ve düşüncelerine saygı 
duyulan birer insan olarak 
yetiştirilmelidir. Bunun için 
her düzeyde gerekenler ya­
pılmalı ve hiçbir özveriden 
kaçınılmamalıdır.Çünkü eği­
time yapılan her türlü yatı­
rım, en değerli yatırımdır. 
Bir ülkenin kalkınmasında 
eğitilmiş insan gücünün öne­
mini anlamak bile belirli dü­
zeyde bir eğitimi zorunlu kı­
lar. Uzmanlar, ABD ve Ja­
ponya'nın kalkınmasında ve 
bugünkü duruma gelmesin­
de, eğitimin büyük payı ol­
duğu konusunda birleşmek­
tedirler.

Nitekim Japonya'nın bu­
günkü eğitim sistemi, toplu­
mun sürekli değişen insan 
gücü istemlerini karşılayan 
yapısal bir gelişme süreci 
içinde bulunmaktadır... Eği­
tim, öğrenim ve kültür konu­

lan, ekonomiden jıemen son­
ra, günlük basının ve ulusal 
bilincin ikinci önemli sorunu­
dur... Ortaokula dayalı beş 
yıllık Teknoloji Kolejleri, 
ulusal ekonomi ve ileri tek­
nolojinin ustalarını, yaratıcı 
öncülerini yetiştirmektedir.6

Görülüyor ve anlaşılıyor 
ki, 2000'li yıllar, bir teknolo­
ji çağı olacaktır. Bu nedenle, 
geleceğin gençleri büyük ço­
ğunlukla teknokratlan oluştu­
racaktır. Ancak eğitim siste­
mi bir yandan teknik insan 
gücünü yetiştirip bunun kali­
tesini yükseltirken öbür taraf­
tan onun ruhen sağlıklı bir 
yapıya kavuşturulması için 
gerekli öğelere de yer vermek 
zorundadır.

eğitiminde; 
bilgi edinme, 
dinlenme ve
eğlenme arasında 
bir bütünlük
sağlanması,
onun yarma 
hazırlanırken

dengeli ve sağlıklı 
bir ruhsal yapıya 
ka vuşturu iması 
kaçınılmazdır.

Gençliğin eğitiminde; bil­
gi edinme, dinlenme ve eğ­
lenme arasında bir bütünlük 
sağlanması, onun yarına ha­
zırlanırken aynı zamanda 
dengeli ve sağlıklı bir ruhsal 
yapıya kavuşturulması kaçı­
nılmazdır.

Gençlik, ülkemizde gide­
rek artan ölçüde ve yaygın 
biçimde gündeme getirilmiş 

ve Konu etııımış cumasına 
karşılık, onun özlemlerine 
tam cevap verebilmiş ol­
maktan henüz oldukça uzak 
olduğumuz, bir gerçektir.Ni- 
tekim Türkiye, çevresindeki 
ülkelere kıyasla genelde eği­
time gereken önemi verme­
mektedir. Sabit sermaye ya­
tırımları içinde eğitime ay­
rılan pay çok düşüktür. Ör­
neğin 1965'te eğitime ayrılan 
pay % 15,5 olmasına karşı­
lık, bu sayı giderek azalmış 
ve 1987'de % 8,5'e düş­
müştür. Oysa 1960'ta bazı 
Ortadoğu ülkelerinin eğitime 
ayırdıkları pay % 8 olup, bu­
na yakındır.

Özellikle kaliteli bir eğitim 
ve öğretim için, hemen her­
kesin yararlanabilmesini 
mümkün kılacak ölçüde ve 
düzeyde altyapı yatırımlarının 
gerçekleştirilememiş olması, 
2000'e çok yaklaştığımız şu 
yıllarda, biz Türkler için hiç 
de kabul edilebilir bir görün­
tü değildir. Bunun hızla dü­
zeltilmesi, zanaatsız ve mes­
leksiz bir tek gencin bile bı­
rakılmaması, tüm gençleri­
mize devletçe her türlü maddi 
ve manevi desteği sağlayacak 
organizasyonların ivedilikle 
gerçekleştirilmesi için gerekli 
yatırımların yapılması, en bü­
yük dileğimizdir.

Genç deyince genelde sa­
dece öğrenim çağındaki 
gençler akla gelmektedir. Oy­
sa, gerek kendi başarısız­
lıkları gerekse öğrenim ola­
naklarının yeteri ölçüde sağ­
lanamaması yüzünden okul 
kurumu dışında kalanların da 
büyük bir çoğunluk oluş­
turduğu ve sorunlarının da 
ayrı bir özellik taşıdığı göz­
den kaçırılmamalıdır. Çünkü 
ortaöğretimde, ortaokul dü­
zeyinde okullaşma oranı or­
talama % 45,2 ve lisede ise 
% 25,6 dolayında seyretmek­
te olup ortaokul çağındaki 
gençlerin % 54,8'i ve lise 

YAŞADIKÇA EĞİTİM 21



grubundakilerin % 74,4'ü 
okul kurumu dışında bulun­
maktadır. Bunların bir kısmı 
boş gezmekte, bir kısmı da 
genellikle uygun olmayan iş 
ve zanaatlarda çalışmak zo­
runda kalmaktadır.

Gerçekte devlet, her gen­
cin; yetenekleri ve kapasitesi 
ölçüsünde okul, kurs ya da 
bir iş, zanaat içinde yer alma­
sını sağlayıcı önlemler alabi­
lir ve uygulamaya geçebilir. 
Bunun yollan, kaynaklan ve 
yöntemleri araştınlıp buluna­
bilir. Ancak, bu konuda 
önemli bir motivasyon eksik­
liği vardır. Öncelikle bunun 
giderilmesi şarttır.

Zaten konuya yönelik ya- 
yınlann; konferans, panel, 
sempozyum, açık oturum, 
brifing gibi sosyal etkinlikle­
rin amacı, söz konusu moti-

Gençlik ve gelecek

arasındaki ilişkide 
sorulması gereken 
sorulardan belki de 
en önemlisi, yarının 
mesleklerinin 
nelerden oluşacağı 
ve bunların hangi
nitelikte insanlar; 
gerektireceğidir.

Ua

vasyon eksikliğini olabildi­
ğince gidermeye çalışmak, 
yetkililer düzeyinde uyarıcı 
etki yapmak, kamuoyunu bi­
linçlendirmektir. Ancak bu­
nun dozu hiçbir zaman kaçı­
rılmamalı, söz kısmı uygula­
manın önüne geçmemelidir.

Çünkü burada asıl önemli 
olan, gençler için neler düşü­
nüldüğü olmayıp nelerin ya­
pılabildiği ve nelerin neden 
yapılamadığıdır. Çünkü ye­
tişkinlere, topluma ve bunla-

22 YAŞADIKÇA EĞİTİM

nn örgütlenmiş şekli olan 
devlete güvenleri sarsılan bir 
gençlik, istemeyerek de olsa 
zararlı olabilir. Bundan ötürü 
kendilerine verilebilecek söz­
lerin,ülke olanaklarıyla oran­
tılı ve yapılabilir olması 
önem taşımaktadır.

Gençlik ve gelecek ara­
sındaki ilişkide sorulması ge­
reken sorulardan belki en 
önemlisi, yarının meslekleri­
nin nelerden oluşacağı ve 
bunların hangi nitelikte in­
sanlar gerektireceğidir.

Gözlemlere bakılırsa 
2000'li yılların meslekleri, 
ekonomi ve teknoloji yönün­
de bir gelişme gösterme eği­
limindedir. Nitekim tıp, ec­
zacılık ve hukuk dallarına ilgi 
azalmaktadır. Gerçekten, el­
de edilen ücretle okul arasın­
daki ilişki araştırıldığında, ön 
sıralan teknik insan gücü 
üreten okullarla idari ve ticari 
nitelikli insan yetiştiren okul­
ların aldığı görülmektedir. 
Aynı zamanda, sağlanan üc­
retle iş deneyimi arasında ya­
kın bir ilişki bulunmaktadır.

Şüphesiz gelecek, gençler 
içindir. Ancak onlar, gelece­
ğe ait midir, yoksa değil mi­
dir? Başka deyişle eğitim sis­
teminin yetiştirmekte olduğu 

insanlar, geleceğin istediği 
özelliklere ne ölçüde sahip­
tirler? Bu konuya ilişkin ne­
ler, nasıl yapılabilir?

Hemen belirtelim ki, Tür­
kiye'nin bu konudaki soru­
nu, birçoklarının sandığı ve 
ileri sürdüğü gibi sadece pa­
rasal, ekonomik olmayıp da­
ha çok geleceğe ve topluma 
yönelik genel politikayla 
ilişkilidir. Gerçekten mevcut 
gençlik sorunlarının yaklaşık 
% 50'si, varolan kaynaklarla 
yeni düzenlemeler yoluyla 
kolaylıkla çözülebilir nitelik­
tedir. Bunun için konunun

Hemen belirtelim

ki, Türkiye'nin bu 
konudaki sorunu, 
birçoklanma sandığı 
ve ileri sürdüğü gibi 
sadece rasat,
ekonomik olmayıp 
daha çok geleceğe ve 
topluma yönelik
genel politikayla 
ilişkilidir.



önemine inanmak ve işi be­
cerecek yeteneğe sahip ol­
mak yeterlidir.

Doğaldır ki bu sınırlı ya­
zımızda, çözümlere yönelik 
ayrıntılara girmek mümkün 
değildir. Somut bir örnek 
vermek gerekirse, 1-2 yılda 
yükseköğrenim yurtlarının 
iki katına çıkarılması, iste­
nirse nelerin yapılabileceği­
nin göstergesidir.

Elbette böylesine hızlı de­
ğişmelerin yaşanmakta oldu­
ğu bir zamanda, yakın, hele 
uzak geleceğe ilişkin tahmin­
lerin yapılabilmesi çok güç 
olmakla birlikte, bu konuda 
çalışmalar sürdürülmektedir. 
Burada bilimsel bir varsayım 
ya da kehanette bulunmak 
mümkün değildir. Ancak bu 
durum, hiçbir zaman gele­
ceğe yönelik hesapların yapı­
lamayacağı anlamına da gel­
mez. Çünkü her ne kadar tam 
anlamıyla bir öngörüden 
yoksun olsak da geleceği 
bugünden inşa etmek zorun­
dayız.

Geleceği 

bugünden inşa 
etmek zorundayız. 
Çünkü artık, 
“Bugün dursun, 1 
yarın yapılır,” 
diyebilme olanağı 
kalmamıştır.

2000 yılında nüfusumuz 
içindeki genç insan sayısı 
yaklaşık 15 milyonu bula­
caktır. Başka deyişle şu an­
daki gençler, anılan yıllarda 
ülke yaşamında gerçek etken 
birer yetişkin olacaklardır. 
Onun için “Bugün dursun 
yarın yapılır,” diyebilme ola­
nağı kalmamıştır.

Özetle yarının gençleri:
1- Dünya politik yaşamı, 

ekonomi politikası ve tekno­
lojik yapısı,

2- Bunların Türkiye'ye 
doğrudan ya da dolaylı etki­
leri,

3- Türkiye'nin kendi iç 
yapısındaki değişmelerinin 
niteliği,

4- Bağımsız bir millet ola­
rak varlığımızı tehdit edebile­
cek her türlü oluşumu zama­
nında algılayabilecek olanak­
lara sahip bulunması konu­
sunda bilgili, uyanık ve ye­
terli olarak yetiştirilmek zo­
rundadırlar.

Son olarak, hangi iş ve 
meslekler söz konusu olursa 
olsun, gelecek hakkında şun­
ları söyleyebiliriz.8

1- Yeni iş sayısında bir 
artış beklenmiyorsa da mev­
cut iş alanlarında, işlev ve ni­
teliklerin dağılımında önemli 
ölçüde kaymalar olacaktır. 
Doğrudan doğruya üretime 
bağlı görevler azalırken yeni 
ürünlerin incelenmesi, araş­
tırma, geliştirme, dağıtım, ta­
nıtım, pazarlama görevlerin­
de artış olacaktır. Dolayısıyla 
hizmetlerin (işletme, finans, 
pazarlama, iletişim...) payı 
artmaya devam edecektir.

2- Öbür taraftan üretim 
tekniklerinin çağdaşlaşmasın­
daki gelişme, yükseköğrenim 
görmüş kadroların oranında 
bir artışa yol açacaktır.

3- “Yeni teknolojilerin” 
gelişmesi, çeşitli toplumsal 
ve ekonomik engeller yüzün­
den ağır bir tempoyla gerçek­
leşecektir. Bu, mesleki eğiti­
min yeni duruma ayak uy­
durmasına zaman sağlaya­
caktır. Böylelikle yeni tekno­
lojiler yepyeni dallara olduğu 
kadar, geleneksel dallara 
(makine, dokuma...) da gire­
cektir.

4- Yeni işler gittikçe daha 
yüksek nitelikli bir eğitim ge­

rektirecektir. Bu eğitim çok 
yönlü nitelikte olacak, telli 
bir dalda iyice yetişmiş ol­
mayı gerektirmekle birlikte, 
komşu teknolojilerin (elek­
tronik, bilişim) ve yaşayan 
bir dilin bilinmesini de gerek­
tirecektir.

her şeyden önce
kendi alanların
daha kaliteli ve 
çok yönlü yetişmek 
ve teknoloji 

rtkullanımı 
konusunda yetkin 
olmak 
durumundadırlar.

5- Yüksek kadrolardan bu 
tür bir yetişme istenirken, ara 
kadrolar ve daha alt kadrolar 
(teknisyenler, işçiler, me­
murlar) işe alınırken de daha 
üst düzeyde bir yetişme ara­
nacaktır.

Özetle geleceğin gençleri, 
her şeyden önce kendi alan­
larında daha kaliteli ve çok 
yönlü yetişmek ve teknoloji 
kullanımı konusunda yetkin 
olmak durumundadırlar; bu­
güne göre çok daha hızlı sos­
yal, ekonomik, politik, bi­
limsel ve teknolojik değiş­
melere zamanında başarıyla 
uyum sağlayabilecek şekilde 
yetiştirileceklerdir.

Atatürk'ün kendilerine 
sonsuz güvendiği ve üstün 
yeteneklerle donatılmış say­
dığı değerli Türk gençlerinin, 
O'nun özlediği çağdaş uy­
garlığa ulaşmada, yarınlarda 
önemli başarılar sağlayacak­
larına umudumuz vardır. 
Kendilerinin varlıklarını or­
taya koyabilmeleri ise büyük 
ölçüde onları yetiştirecek öğ-

YAŞADIKÇA EĞİTİM 23



retmenlerin niteliklerine bağlı 
bulunmaktadır.

Ayrıca eğitim sisteminin 
yeniden, ancak işin ehli yet­
kililerce gerçekçi bir biçimde 
incelenip değerlendirilmesi, 
bir sistem yaklaşımı içinde, 
bütün boyutlarıyla 2000'li 
yılların çağ ve ülke ihtiyaç­
larına cevap verebilecek bi­
çimde düzenlenmesi kaçınıl­
mazdır.

KAYNAKÇA
1- Köknel, özcan. Türk 

Toplumunda Bugünün Genç 
ligi. Bozak Matbaası, İstanbul, 
1970.

1- Köknel, özcan. Cumhu­
riyet Gençliği ve Sorunları. 
Cem Yayınevi, Başaran Matbaası, 
İstanbul, 1981.

2- Akgül, Mehmet Kültür 
Varlığımızın Korunması ve 
Gençlik. İzmir Büyükşehir Bele­
diyesi Kültür Yayını, İzmir, 1985.

3- Yılman, Mustafa. Türkiye' 
de Ortaöğretime Öğretmen Yetiş­
tirme Sisteminin Pedagojik Te­
melleri. Doktora Tezi, DEÜ Sos­
yal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 
1987.

4- Genelkurmay Başkanlığı, 
Atatürkçülük. I. Genelkurmay 
Basımevi. Ankara, 1982.

5- MEGSB. Tanıtma- I 
Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 
1984.

6- Güvenç, Bozkurt. Japon 
Kültürü. Türkiye İş Bankası Ya­
yını No: 213 Ankara, 1980.

7- Fransız Büyükelçiliği. 
Fransa'dan Haberler Sayı: 
1010 Ankara, 1985.

8- Selçuk Üniversitesi. I. 
Milli Gençlik Kongresi. 
Selçuk Üniversitesi Basımevi, 
Konya, 1987.

9- Ekşi, Aysel. Gençleri­
miz ve Sorunları. İstanbul 
Üniversitesi Yayını No: 2790 İs­
tanbul, 1982.

10- Türk Eğitim Demeği. 
Gençliğin Eğitimi ve So­
runları. TED Yayını No. 9 An­
kara, 1985.

24 YAŞADIKÇA EĞİTİM

^NE YAPMALI NASIL YAPMALI NE YAPMALI NASIL YAPMALI NE 
< 
z

insanın yeni bir şeyler 
öğrenebilmesi, kendini gös­
terebilmesi için mutlaka oku­
la gitmesi gerekli değildir. 
Okullar, uzun yıllar alan bir iz­
lence (program) çerçevesin­
de, öğrencilere çeşitli bece­
riler kazandırmanın yanı sıra, 
onlara birtakım ahlaksal, sos­
yal,ekonomik değerler aşılar. 
Ancak, eğitim sadece okul­
larla sınırlı değildir. Eğitimini 
bitirmiş ya da çeşitli neden­
lerden dolayı eğitimi yarım 
kalmış kişiler, eğitim ve öğre­
nim gereksinimlerini çeşitli 
biçimlerde karşılayabilirler.

İster ilkokul mezunu ol­
sun, ister üniversite mezu­
nu, kendini yeni şeyler öğ­
renmeye açık hisseden her­
kes, bu isteğini, belli bir alan 
ya da beceriye yönelterek, 
gerek var olan yetişkin eğiti­
mi merkezlerinden gerekse 
kendi sağlayacakları olanak­
larla giderebilir. Örneğin, siz 
ortaokul mezunu bir genç 
olarak, ilgilerinizi ve ne yap­
mak istediğinizi bir gözden 
geçirip şimdilik kendinizi de­
neyeceğiniz bir alan bulabilir­
siniz. Yalnız, bu alanı seçer­
ken seçiminizin gerçekçi ol­
ması amacıyla şu noktaları 
gözden geçirmeniz yararlı 
olacaktır.

Z SN nVlNdVAHSVN flVlNdVA SN nVINdVAlİSVN nVlAIdVA

Amacım Nedir? Ne Yap­
mak istiyorum?

Bunu belirlerken şu nok­
talara dikkat edin:

a) Varmak istediğiniz nok­
ta neresidir?

b) Bu alan sizi hem mad­
di hem de manevi açıdan 
doyuracak mı?

c) Eğer istediğiniz sade­
ce gelir getirecek bir meslek­
se; seçtiğiniz alanın geliri si­
zin istediğiniz düzeyde mi?

d) Seçtiğiniz alan ya da 
beceri, ileride size kendinizi 
daha da geliştirme olanağı 
sağlayacak mı?

e) Eğer istediğiniz sa­
dece sizi meşgul edecek bir 
alan ya da becetiyse; bu alan 
yeterince geniş ve doyurucu 
mu?

Doğal olarak, yukarıda 
belirtilen noktaların amacı, 
sadece sizin bilinçli ve sağlık­
lı bir seçim yapmanıza yar­
dımcı olmaktır. Doğru seçim 
yapabilmenin bir başka ko­
şulu da önceden bilgi edin­
menizin gerekliliğinin yanı 
sıra, seçtiğiniz alanda dene­
yim kazanmanıza da bağlıdır. 
Bu nedenle kendinize, seç­
tiğiniz alanda bir deneme 
yapma fırsatı tanımalısınız.

Size şimdiden, seçece­
ğiniz alanda başarılar dileriz.

N
E Y

A
P

M
A

LI N
A

S
IL Y

A
P

M
A

LI N
E YAPM

ALI N
A

S
IL Y

A
P

M
A

LI N
E YA

PM
ALI N

A
S

IL YA
PM

ALI N
E YA

PM
ALI N

A
S

IL YA
PM

ALI N
E YA

PM
ALI N

A



Çocukların ve 
Gençlerin Okuma 
Alışkanlıkları Üzerine

Doç. Dr. Üstün DÖKMEN
(Ankara Üniversitesi 

Eğitim Bilimleri Fakültesi)

Çocukların ve gençlerin hatta 
yetişkinlerin yeterince kitap 
okumamalarının en önemli 
nedenlerinden birisi, 
iyi okuyamıyor olmalarıdır.

Çocuklarımızın ve genç­
lerimizin okumaya ilgilerini 
arttırmak, daha çok ve daha 
iyi okumalarını sağlamak 
amacıyla çeşitli çalışmalar ya­
pılmaktadır. Bu çalışmaların 
yönünü ve niteliğini belirle­
mek için çocuklann ve genç­
lerin okuma ile ilgili sorun- 
lannı araştıran bilimsel ince­
lemelere ihtiyaç vardır.- Bu 
ihtiyaç doğrultusunda 1989 
yılında, “Okuma Becerisi, 
ilgisi ve Alışkanlığı Üzerine 
Psiko-Sosyal Bir Araştırma” 
adını taşıyan bir araştırma 
gerçekleştirdik. Bu yazıda, 
söz konusu araştırmanın çer­
çevesi ve bazı bulgulan özet­
lenecek, gözlenen sorunlara 
çözümler önerilecektir.

Adı geçen araştırma kap­
samında, “Okuma Becerisi 
Testi”, “Okuma ilgisi Ölçe­
ği”, “Okuma Alışkanlıktan 
Anketi” ve “Kütüphane Kul­
lanım Anketi” adlı araçlar ge- 

I liştirilmiş ve uygulanmıştır.

Bu araçlar, Ankara'nın çeşitli 
semtlerindeki dört ilkokul­
dan, dört liseden ve iki üni­
versiteye ait beş fakülteden 
seçilen toplam 805 öğrenciye 
uygulanmıştır.Elde edilen ba­
zı ilginç bulgulan şöyle özet­
leyebiliriz:

Okuma Becerisi testi, Sa­
bahattin Eyüboğlu'nun Mon- 
taigne'den çevirdiği “Dene­
meler” adlı kitaptan aldığımız 
kısa bir metinden oluşmak­
tadır. Dilimizde 15 defa bası­
lan bu popüler kitaptan alınan 
söz konusu metni öğrenci­
lerin kaç dakikada okudukları 
belirlenmiş, metni ne ölçüde 
anladıklannı görmek içinse, 
kendilerine 10 soru sorul­
muştur. Bu işlem sonucunda 
her öğrenciye a) Okuma hızı 
puanı ve b) Okuduğunu anla­
ma puanı verilmiştir. Lise 
öğrencilerinin ortalama ola­
rak dakikada 135, üniversite 
öğrencilerinin ise 146 kelime 
okudukları bulunmuştur; bu­

rada söz konusu olan sadece 
okumaktır. Anlayarak oku­
mak söz konusu olduğunda 
ise liseli öğrencilerin dakika­
da ortalama 55 kelimeyi, üni­
versiteli öğrencilerinse 91 ke­
limeyi anlayarak okudukları 
görülmüştür. Bu hızlar çok 
düşüktür. Uygun eğitimin 
verilmesi durumunda, yetiş­
kinlerin dakikada 1000, hatta 
daha fazla kelimeyi anlayarak 
okuyabildikleri bilinmekte­
dir. Kendi kendilerini eğiten­
lerinse, dakikada en az 5
kelimelik bir hıza erişmeleri 
mümkündür.

Öğrencilerimiz, kendile­
rine verilen metni hem yavaş 
okumuşlar hem de ilk oku­
yuşta yeterince kavrayama­
mışlardır. Okudukları metne 
uygun bir başlık koymaları 
istendiğinde, lise öğrencileri­
nin % 47'si, üniversite öğ­
rencilerinin ise % 17'si met­
nin kapsamına/ana fikrine 
uygun bir başlık koyama- 

YAŞADIKÇA EĞİTİM



mışlardır. Öğrencilere sorulan 
sorulardan biri de metnin ya­
zarının kim olduğuydu. Me­
tinde yazarın kimliği hak­
kında en küçük bir bilgi yok­
tur, metnin Montaigne'e ait 
olduğu,sadece araştırmacı ta­
rafından bilinmektedir. Böyle 
olunca da okuyuculardan 
beklenen, söz konusu soruya 
“Metnin yazan belli değil,” 
diye cevap vermeleridir. Oy­
sa lise öğrencilerinin % 65'i, 
üniversite öğrencilerinin ise 
% 64'ü yazann adının “Pli- 
nius” olduğunu ileri sürmüş­
lerdir. Öğrencilere verilen

Yara# ve yeterince

anlamadan 
okuyanlar, daha çok 
mizah ve magazin 
türü dergileri tercih 
etmektedirler;
buna karşılık, 
hızlı ve anlayarak 
okuyanlar ise çeşitli

dergilerine ve roman 
türü kitaplara 
yönelmektedirler. 

metnin ilk cümlesi şöyle baş­
lamaktaydı: “Plinius'un de­
diği gibi, herkes kendisi için 
bir derstir; ...”. Daha sonra 
metin içinde yazar (yani 
Montaigne), pek çok defa 
“Ben” zamirini kullanmıştır. 
Bu durumda, “Ben” diyen 
kişi ile Plinius'un aynı kişi 
olmadığı açıktır. Metin yaza­
rının Plinius olduğunu söy­
leyen okuy uculann, çok dik­
katsiz okudukları anlaşılmak­
tadır.

Öğrencilerimizin okuma 
hızlan ile metni anlama dü­
zeyleri ve okumaya ilgileri 
arasında anlamlı ilişkiler bu­
lunmuştur; şöyle ki: Yavaş 
okuyanlar daha az, hızlı oku­
yanlar daha fazla anlamak­
tadır. Yine, yavaş okuyanla- 
nn okumaya ilgileri az, hızlı 
okuyanlann ise fazladır. Bu­
nun bir uzantısı olarak, oku- 
duklannı daha iyi anlayan- 
lann, az anlayanlara oranla 
okumaya daha fazla ilgi duy­
dukları anlaşılmaktadır. Ya­
vaş ve yeterince anlamadan 
okuyanlar, daha çok mizah 
ve magazin türü dergileri ter­
cih etmektedirler, buna karşı­
lık, hızlı ve anlayarak oku­
yanlar ise çeşitli bilim-kültür 
dergilerine ve roman türü ki­
taplara yönelmektedirler  .Elde 
edilen bu sonuçlar, bize, ço­

cukların ve gençlerin kitaba 
yönelik ilgilerini nasıl arttıra­
bileceğimiz konusunda ipucu

Çocuklara,

özel eğitim vererek

sağladığımızda, 
hem kitaba 
duydukları ilgi 
artacak hem de 
çeşitli yayınlara 
yönelebileceklerdir.

vermektedir. Çocukların ve 
gençlerin hatta yetişkinlerin 
yeterince kitap okumamaları­
nın nedenlerinden birisi, iyi 
okuyamıyor olmalarıdır. Öy­
leyse kişilere, özellikle ço­
cuklara, bu konuda özel eği­
tim vererek daha iyi okuma­
larını sağladığımızda, hem 
kitaba duydukları ilgi artacak 
hem de daha çeşitli yayınlara 
yönelebileceklerdir.

Araştırmamızın bir başka 
bulgusuna göre de öğrencile­
rimiz, kütüphanelerden nasıl 
yararlanılacağını yeterince 
bilmemektedirler. Üniversite 
öğrencilerinin % 0,8'i konu

26 YAŞADIKÇA EĞİTİM



kataloguna bakmayı, % 23'ü 
Index'in, % 95'i ise Abst- 
ract'ın ne olduğunu bilme­
mektedir; % 98'i ise Türkiye 
Makaleler Bibliyografyasına

Öğrencilerimiz , 

kütüphanelerden 
nasıl 
yararlanılacağını 
yeterince 
bilmemektedirler.

hiç bakmamıştır, öğrencile­
rin kütüphanelerdeki kay­
naklara çok fazla ihtiyaç duy­
madıktan da anlaşılmakta­
dır; üniversite öğrencilerinin 
% 83'ü kütüphaneye gitmek­
te, gidenlerinse % 54'ü kü­
tüphanede kendi kitap ve not­
larından çalışmaktadır. Bu 
durumda kütüphanelerin, da­
ha çok "okuma salonu" niye­
tine kullanıldığını söyleyebi­
liriz. Böyle olmasının nedeni 
ise herhalde, öğrencilerimizin 
kaynak aramaya yeterince 
yöneltilmemeleri ve derste tu­
tulan notların sınıf geçmek 
için yeterli olabilmesidir.

Öğrenciler içinden, liseye 
gidenlerin % 24’ ü, üniver­
siteye gidenlerin % 19'u öğ­

retmenlerinden, bir rehberlik 
uzmanından ya da kütüphane 
görevlisinden kütüphanede 
kaynak aramayı öğrendikle­
rini belirtmişlerdir, geri kalan 
büyük çoğunluk ise ya kendi 
kendine öğrenmiş ya da hiç 
öğrenememiştir. Bu durumda 
kanımızca, öğrencilere kü­
tüphane kullanımının öğretil­
mesi, okullardaki rehberlik 
hizmetlerinin ihmal edilmez 
bir parçası kabul edilmelidir.

İlkokullarımızda ise du­
rum daha yüz güldürücüdür. 
Bulgularımıza göre, ilkokul 
öğrencilerinin çoğunluğu ço­
cuk kütüphanelerine gitmekte 
ve ödünç alma sisteminden 
yararlanmaktadırlar. Ayrıca 
belirtmek gerekir ki ilkokul­
larımızda sürdürülmekte olan 
"sınıf kitaplığı" uygulaması 

da yararlı olmaktadır. Bu ko­
nuda üzücü olan, okulları­
mızda okul kütüphanesine 
hemen hiç önem verilmeme­
sidir. İlkokulların büyük ço-

sürdürülmekte olan 
“sınıfkitaplığı" 
uygulaması, 
öğlenciler için 
yararlı olmaktadır.

ğunluğunda kütüphane ya hiç 
yoktur ya kütüphane vardır 
ama kadrosuzluk nedeniyle 
memur bulunamadığı için ka­
palıdır ya da vardır ve açıktır

Bazı ilkokullarda,

ansiklopedi dizileri 
idarecilerin 
odasındadır ve 
öğrencilerin bunlara 
“el sürme" şansları 
oldukça azdır.

ama okulun bodrum katinda­
dır. Yine bazı ilkokullarda, 
ansiklopedi dizileri idarecile­
rin odasındadır ve öğrencile­
rin bunlara "el sürme" şans­
ları oldukça azdır. Çocuklar 
kitabı evlerinde de okuyabi­
lirler; fakat çocuklarımızı ya­
rının okuyucuları yapmak is­
tiyorsak, onlara, kütüphane­
nin kendine özgü havasını te­
neffüs etme fırsatı vermeli­
yiz.

Bu konudaki son öneri­
miz "kütüphane gönüllüleri" 
ile ilgilidir. Batı ülkelerindeki 
çocuk kütüphanelerinde, gü­
nün belli saatlerinde çalışan 
kütüphane gönüllüleri vardır. 
Bu sistemi ülkemizde de kur­
mak ve kamuoyuna tanıtmak 
yararlı olabilir.

YAŞADIKÇA EĞİTİM 27



Çocukta ve A ilede 
Disiplini Sağlama ve 
Sürdürme Yollan

Oya ARCA 
(Özel Kültür Lisesi 

Rehberlik Uzmanı)

Hiç kimsenin bir çocuk üzerinde 
fiziksel üstünlük kurmaya, onu 

ruhsal ve fiziksel yönden 
yaralamaya hakkı yoktur.

Kaldı ki dayak, güçsüzlüğün 
bir göstergesidir.

Bu yazıda, disiplini sağla­
ma ve sürdürme yollarını, 
neden-sonuç ve ödül-ceza 
ilişkileriyle açıklamaya çalı­
şacağız.

Önce disiplinin tanımını 
yapalım: Günlük konuşma 
dilinde disiplin, yaygın ola­
rak belirli kuralların baskılı 

28 YAŞADIKÇA EĞİTİM

bir eğitimle kazandınldığı, 
kuralların katı bir biçimde 
uygulanmasını sağlamak için 
cezanın kullanıldığı bir yön­
tem olarak bilinmektedir.

Oysa disiplin; “öğretici, 
düzenli, doğru davranış ve 
yetkinlik kazandırıcı yetiş­
tirme” demektir. Bir başka 

deyişle disiplin, bireyin kişi­
liğini kazanabilmesi, uyumlu 
ve başarılı olabilmesi için ona 
gereken özgürlüğün tanın­
ması; doğru yolu bulabilme­
si, toplumsal kuralları öğ­
renebilmesi için de sevgi do­
lu bir denetim ortamının sağ­
lanmasıdır.

OLUMLU 
DAVRANIŞLAR 
KAZANDIRMAK
Davranışlar, sonuçlarıyla 

kontrol edilir. Bir başka de­
yişle, bir davranış, sonucuna 
göre devam eder ya da sona 
erer. Bir davranışın sonunda 
istediğimizi elde ettiğimizde, 
o davranışı yineleme olasılı­
ğımız yükselecektir. Ancak 
sonuç olumsuz olduğunda, 
bir daha aynı davranışta bu­
lunma olasılığımız düşük ola­
caktır.



Bir çocuk, istediği her­
hangi bir şeyi ağlayarak elde 
etmişse, çocuğun başka is­
teklerini ağlayarak bildirmesi 
de kaçınılmazdır; ancak ço­
cuk ağladığı halde istediğini 
elde edemezse, bir dahaki se­
fere ağlama olasılığı düşük 
olacaktır.

Aişilik önce 
ailede şekillenir. 
Anne-babalar, 
yaşantıları, değerleri 
ve kişilik 
özellikleriyle 
çocuklara model 
olurlar.

ilk çocukluktan itibaren 
dünyayı deneme yoluyla öğ­
renen çocuklar, bu öğrenme­
yi çok hızlı gerçekleştirirler. 
Bu hızlı öğrenmenin en 
önemli koşulu, yetişkinlerin 
davranışlarında tutarlı olma­
sıdır. Örneğin, bir anne, so­
kakta satılan yiyecekleri al­
mayacağını söyledikten son­
ra; çocuğu ısrar etti, ağladı 
ya da üzüldü diye bu kara­
rından vazgeçerse,sonuç hoş 
olmayacaktır.Çocuk, annesi­
nin önceden yaptığı hiçbir 
uyarıyı önemsemeyecek, na­
sıl olsa istekleri yerine getiri­
liyor diye ısrar etmeye de­
vam edecektir. Bu yüzden, 
çocuklarımız karşısında ola­
bildiğince tutarlı olmalıyız.

Eğer söz konusu olan 
odasını toplamasını istedi­
ğimiz bir genç ise bir ön ko­
nuşmayla işe başlamakta ya­
rar vardır. Onunla, artık bü­
yüdüğü, yaşadığı yeri temiz 
ve düzenli tutmasının kendi­
sine ne gibi yararlan olacağı 
ve benzeri konularda konu­
şabiliriz. Daha sonra odayı 

son kez birlikte toplayabili­
riz. Bundan sonraki altın ku­
ral, annenin bir daha odayı 
toplamamasıdır; ikinci ve 
önemli kural ise genci yaptığı 
işten dolayı ödüllendirmek­
tir. Oda çok kötü toplanmış, 
anne odanın halini beğen­
memiş olabilir. Tüm bun lan n 
önemi yoktur. Önemli olan, 
çocuğun bir iş yapması ve 
devamının sağlanabilmesidir. 
Nasıl olsa zamanla daha iyisi 
yapılacaktır.

İşte bir davranışın en 
önemli sonucu bu olmalıdır: 
ÖDÜL. Çocuk, davranışı­
nın sonucunda ödül aldığı 
takdirde, ne olursa olsun o 
davranışı sürdürmek isteye­
cektir.

ÖDÜL VE CEZA
Çocuğu ve genci disipline 

etmenin ve çeşitli kuralların 
yerleşmesini sağlamanın en 
iyi yolu, ödül-ceza sistemini 
kullanmaktır. Bu sistem, ku­
rallarına bağlı kalındığında 
çok çabuk sonuç verir.

Nasıl Uygulanır?
Kuşkusuz tüm anne-ba­

balar, çocuklarının olumlu 
davranışlar kazanmasını is­

terler. Sorun, bunun nasıl 
gerçekleşeceğidir.Kişilik ön­
ce ailede şekillenir,daha son­
ra çevre de buna katılır.Özel- 
likle anne-babalar, yaşantıla­
rı, değerleri ve kendi kişilik 
özellikleriyle çocuklarına mo­
del olurlar.

vJlumlu davranışta 
bulunan çocuk 
hemen 
ödüllendirilmelidir 
ki, yapılan 
davranışın 
yinelenme olasılığı 
yükselsin.

Kendi içinde tutarlı ol­
mayan bir ailede yetişen ço­
cuktan tutarlılık beklemek 
haksızlık olur. Öncelikle 
ödüllendirilecek ya da ceza­
landırılacak davranışlar belir­
lenmeli ve işe ödülden baş­
lanmalıdır.

ÖDÜL NASIL 
VERİLMELİDİR? 
istenilen davranışları ka­

zandırmanın en iyi yolu,

YAŞADIKÇA EĞlTİM 29



olumlu davranışları pekiş-
■ tirmektir. Olumlu bulunan ve 

istenilen bir davranışın ger­
çekleştirilmesinden hemen 
sonra ödüllendirilmesi, o 
davranışın bir daha yapılma 
olasılığını yükseltecektir.

Bu aşamada ufak tefek 
hataları görmezden gelmek, 
ödülün önemini arttıracaktır. 
Olumlu davranışlar ödül 
gördükçe, çocuk, bu düzeni 
öğrenecek ve ödülden mah­
rum kalmamak için olumsuz 
davranışlarını zamanla engel­
leyecektir. Ödüller, kişinin 
yaşına, gereksinimlerine, ki­
şilik yapısına göre değişe­
bilir.

Manevi
Hangi yaşta olunursa 

olunsun, kişiye kıvanç verici 
sözler söylemek, başarılı ve 
uyumlu biri olduğunu belirt-

Kişiye kıvanç verici

sözler söylemek, 
olumlu yanlarını 
belirtmek, en etkili 
ödüllerdir.

mek, en etkili ödüllerdir. An­
cak övgü amaçlı sözlerde aşı­
rıya kaçılmamalıdır.

Yaşı küçük olanları» ku­
cağa alma, tatlı sözler söyle­
me. övme, sokağa çıkmasına 
izin verme, gezmeye götür­
me gibi davranışlar da etkili 
olacaktır.

Bir genç içinse, büyük­
lerin yanında ondan övgüyle 
söz etme, bazı özgürlükler 
tanıma, yetişkin biri ol­
duğunu kabul etme tü­
ründen ödüller verilebilir.

Maddi Ödüller
Çocuklar için, çeşitli şe­

kerlemeler, çikolatalar, oyun­
cak türü hediyeler almak, te­
levizyon izleme süresini biraz 

30 YAŞADIKÇA EĞİTİM

daha uzatmak, çocuğun iste­
diği ve önceden vaat edilmiş 
herhangi bir şeyi gerçekleş­
tirmek ya da buna benzer çe­
şitli ödüller yerinde olacaktır.

Gençler için, herhangi bir 
dileğini yerine getirmek; par­
ti, doğum günü, arkadaş top­
lantısı gibi yerlere gitmesini 
sağlamak; çeşitli hediyeler al­
mak, hem genci sevindirecek 
hem de ilişkileri sağlamlaş­
tıracaktır.

ÖDÜLLENDİRMEDE 
DİKKAT EDİLECEK 
NOKTALAR
♦Herhangi bir davranışın 

yapılması istenirken, ödül 
vaat edilmemelidir. “N'olur 
çocuğum masayı topla. Eğer 
toplarsan sana.... alacağım,”
şeklindeki bir konuşma rüş­
vet teklifidir ve oldukça yan­
lıştır. Davranış, hemen ardın­
dan ödül görmelidir. Rüşvet 
ancak kısa bir süre için ge­
çerli olacak; vaat edilen ödül­
ler ortadan kalktığında dav­
ranış da sona erecektir.

♦İstenilen davranış, ger­
çekleştiği anda ödül görmeli 
ve bu ödüller devam etmeli­
dir. O davranış yerleştikten 
sonra sürekli ödül vermek 
gereksizdir. Ödül, bir anlam­

da başka olumlu davranış­
ların yerleşmesini de sağla­
malıdır.

♦Elden geldiğince, ma­
nevi ödül verilmelidir. Sü­
rekli maddi ödül verildiği 
takdirde, çocuklar her yap­
tıkları işte karşılık beklemeye 
başlarlar. •

♦Ödülün her zaman ce­
zadan daha iyi sonuçlar ver­
diği unutulmamalıdır.

♦Ödülleri hem anne hem 
baba vermeli; varsa aile bü­
yükleri de katılmalıdır. Sü­
rekli tek kişinin ödül vermesi 
doğru değildir.

♦En büyük ödül, yerin­
de ve anlamlı “sevgi”dir. Ço­
cuğu sıkmayan bir ilgi, öz­
gürlüğünü kısıtlamayan sev­
gi, bütün yollan açacaktır.

CEZALANDIRMADA 
DİKKAT EDİLECEK
NOKTALAR
Ödül almaya alışmış bir 

çocuk için en büyük ceza, 
ödülden mahrum edilmesi­
dir. Bunun dışında cezalar, 
bazı haklardan yararlandır­
mama (televizyon izlettirme­
me, sokağa çıkarmama vb.) 
şeklinde olabilir. Ceza veri­
lirken dikkat edilecek en



önemli nokta, cezanın adilce 
verilmesi ve ağır olmaması­
dır.

Bu sistemde başlangıçta 
bazı zorlanmalar olabilir. Ba­
zı kurallara uymak, zama­
nında kazanılmış belli alış­
kanlıklardan vazgeçmek ko­
lay olmayacaktır.

Ne yazık ki, anne-babalar 
çoğu zaman, çocuklarının sa­
dece olumsuz davranışlarını 
görürler. Olumlu davranıştan 
ise zaten yapılmakta olduğu 
için önemsenmez. İşte ceza- 
lann en büyüğü budur.

Ceza verilirken 

dikkat edilecek en 
önemli nokta, 
cezanm adil olması 
yanında, yanlışla 
orantılı olmasıdır.

[m

Ceza verilmesi gereken 
durumlarda neler yapılması 
gerekin

ArÇocuğa ceza verirken 
çok önemli haklannı elinden 
almamalıyız. Yakında yapıla­
cak bir eğlencenin (doğum 
günü, parti, vb.) iptal edil­
mesi gibi cezalara, çocuklar 
yoğun tepki gösterirler. ,

■ACeza, çocuğun yaptığı 
davranışla orantılı olmalıdır. 
Küçük suçlar büyük cezalar 
görmemelidir. Dalgınlıktan, 
küçük haşanlıklan ya da sa­
karlıktan hoşgörüyle karşıla­
nabilir.

ArCeza, tutarlı olduğu za­
man anlamlıdır. Bir davranışı 
bir gün cezalandınr bir başka 
gün hoşgörüyle karşılarsak 
çocuk bocalayacaktır. So­
nunda bizim günlük ruh hali­
mize bakarak hareket edecek­
tir. Sık sık “Gözümün içine 
bakarak yapacağını yaptı,” 
deriz. Aslında burada, ço­

cuk, bizi kızdırmak için gö­
zümüzün içine bakmaz; ama­
cı tepkimizi ölçmektir.

ArKısaca bir davranış ce­
za görecekse aynı tutum sür­
meli, bir başka davranış hoş­
görüyle karşılanıyorsa, sü­
rekli hoşgörü görmelidir.

ArCezalar, hiçbir zaman, 
çocuk ya da genci küçük dü­
şürücü, hakaret içeren sözler 
olmamalıdır: “Senden adam 
olmaz”, “Zaten aptalın teki­
sin”, “Ne zaman doğru dü­
rüst davrandın ki” ya da 
“Sen bizim çocuğumuz ola­
mazsın,” gibi sözler onu ya­
ralayacak, olumlu davranma 
cesaretini kıracak,üstelik, ço­
cuğun da böyle düşünmesi­
ne yol açacaktır.

Bunun yerine “Herhalde 
sen de yaptığını beğenme­
din”, “Senin gibi bir ço­
cuktan beklemezdim,” vb. 
cümleler, özellikle sakin bir 
ses tonuyla söylendiğinde et­
kili olacak ve çok daha olum­
lu sonuçlar doğuracaktır.

A-Hemen ceza vermek 
yerine, çocuk önce dinlen­
meli; pişman olduğunu, yan­
lışını anladığını söylemesine 
fırsat verilmelidir. Daha son­
ra, gerekiyorsa ceza vermek­
te sakınca yoktur.

Çocuğun özür 

dilemesi, üzgün 
olduğunu gösterir. 
Ancak ona, 
davranışın 
tekrarındaki 
özürlerin yanlışlığı
anlatılmalıdır.

lir Bazı cezalardan sonra 
çocuğun özür dilemesi, üz­
gün olduğunu belirtmesi bi­
çiminde değerlendirilmelidir. 
Ancak çocuk o davranışı tek­

rarlıyorsa, bunun alışkanlık 
haline gelmesi önlenmeli, 
benzeri her davranışından 
sonra af dilemesinin yanlış­
lığı, uygun bir dille anlatıl­
malıdır.

Evdeki öteki 

I 
I

yetişkinlerin 
verilen cezalan 
uygulamamaları, 
örtbas etmeleri 
ya da çocuğun her 
isteğini yerine 
getirmeleri 
olabildiğince 
önlenmeli, 
mümkünse 
önceden konuşarak 
anlaşmaya 
gidilmelidir.

ArÇocuğa ceza verilirken 
anne-babanın aynı görüşte 
olması gerekir. Anne-baba­
nın birbirlerinin cezalarını 
bozmaları, karan çocuğun 
önünde tartışmaları doğru de­
ğildir.

ArÇocuğun davranışlarına 
kızıp küsmek ve bunu devam 
ettirmek de doğru değildir. 
“Ben senin annen/baban de­
ğilim”, “Benimle konuşma” 
gibi terslemeler, çocuğun 
kızgınlık duymasına ve hayal 
kırıklığına uğramasına yol 
açar.

ArDavranışlar değerlendi­
rilirken anne-babanın birlikte 
karar vermesi ve birlikte uy­
gulaması gerekir. Tüm yü­
kün bir eşin üzerinde olması, 
hem eşi yorar hem de otorite 
boşluğuna yol açar.

Ar Varsa büyükanne ve 
büyükbabanın olası olumsuz 
etkileri ortadan kaldırılmalı­
dır. Verilen cezalan uygula- 

YAŞADIKÇA EĞİTİM 31



mamaları, örtbas etmeleri ya 
da çocuğun her isteğini ye­
rine getirmeleri olabildiğince 
önlenmeli, mümkünse önce­
den konuşarak anlaşmaya gi­
dilmelidir.

Dayak, bir 

anlamda, 
anne-babanın
çocuk karşısında 
çaresiz kaldıklarının 
göstergesidir. .

ÇOCUK DAYAK 
YEMELİ Mİ?
Dünya üzerindeki herhan­

gi bir canlıya verilecek en se­
vimsiz ve ağır ceza dayaktır. 
Suç ne olursa olsun, ceza 
dayak olmamalıdır. Hiç kim­
senin bir çocuğun üzerinde 
fiziksel üstünlük kurmaya, 
onu ruhsal ve fiziksel yönden 
yaralamaya hakkı yoktur.

Dayak, bir anlamda, an­
ne-babanın çocuk karşısında 
çaresiz kaldıklarının göster- 

32 YAŞADIKÇA EĞİTİM 

gesidir. Çocuk üzerinde ege­
menlik kurmanın çok farklı 
yollan vardır. Dayak, kulla­
nılacak en kötü yöntemdir. 
Bugüne kadar kendinize en­
gel olamayıp çocuğunuza 
vurmuş olabilirsiniz. Bu dav­
ranışı sona erdirmenin yaran 
vardır.

Dayağın çocukta açtığı 
yaralar, onanlamayacak ka­
dar büyük olabilir. Anne-ba­
baya kızgınlık, nefret hatta 
bir süre sonra aynı şekilde 
karşılık vermek, dayağın en 
kötü sonuçlandır. Üstelik bu 
durumlarla karşılaşmak kaçı­
nılmaz olabilir.

Özdenetimin 
Oluşumu
Disiplinde amaç, kişinin 

özdenetimini sağlayabilme­
sidir. Birey, neyin doğru ne­
yin yanlış olduğunu öğren­
diği ve davranışlannı buna 
göre düzenlediğinde, özde­
netimini kazanmış demektir.

Anne-babasının yanında 
ceza korkusuyla put-gibi du­
ran bir çocuk, denetim orta­
dan kalktığında daha çok ya­
ramazlık yapıyorsa, disiplin 
sağlanamamış demektir. 

Gerçek disiplin, çocuğun 
kendini kontrol etmeyi ba­
şardığı anda amacına ulaşmış 
olur.

Bir çocuğun doğruyu 
-yanlışı ayırt etmesi, uzun 
zaman alır. Bu yüzden, yaşa­
mın ilk yıllarında, ortamı sü­
rekli anne-baba kontrol eder. 
Bir süre sonra çocuk,aile ve 
toplum kurallarını öğrenme­
ye başlar, ancak yine de ken­
dini kontrol etmekte güçlük 
çekebilir. Ne de olsa çocuk­
tur ve bazı kuralların tekrar 
edilmesinde yarar vardır.

Çocuğun zaman zaman 
yaptığı yanlışlar hoşgörüyle 
karşılanıp temelinde sevgi ve 
saygıya dayanan bir disiplin 
uygulandığında, çocuğa doğ­
ru davranışlar için cesaret ve 
güven aşılanmış olur. Sevgi 
ve özellikle saygı, bir çocu­
ğun ruhen ve bedenen sağ­
lıklı bir biçimde yetişmesi 
için en önemli unsurlardır. 
Kuşkusuz tüm anne-babalar, 
çocuklarını sevmektedir. An­
cak çocuğa saygı, çoğu kez 
ihmal edilir. Unutulmamalı­
dır ki çocuk olması, onun bi­
rey olduğu gerçeğini sakla- 
yamaz. Onun da kendine öz-

Uünya üzerindeki 
herhangi bir canlıya 
verilecek 
en sevimsiz ve en 
ağır ceza dayaktır.

gü bir kişiliği vardır ve bu 
kişilik zamanla şekillenecek, 
ömrü boyunca onun yaşamı­
na egemen olacaktır.

Ondan yapamayacağı 
şeyleri beklemek haksızlık 
olur. Yeteneklerinin ve ilgi­
lerinin çok üstünde hedefler 
çizmek, çoğu zaman çocuk 
üzerinde yıkıcı etkileri olan



bir yaklaşımdır. Anne-baba­
sının gözünde yücelmek ve 
kabul görmek için istenilen­
leri yerine getirmeye çalışan 
bir çocuk, başaramayınca yı­
kıma uğrayacaktır. Kendine 
güveni ve saygısı azalan ço­
cuktan, bir süre sonra, ger­
çekleştirebileceği şeyleri iste­
mek bile mümkün olmaya­
caktır. Bu yüzden kendimiz 
için beklediğimiz saygıyı, 
çocuğumuza da göstermeli, 
kararını desteklemeli ve onu 
engellememeliyiz.

Kötü arkadaşlar edinir di­

ye çocuğun arkadaşlarına ka­
rışmak; hastalanır diye so­
kakta, parkta oynamasını en­
gellemek; derslerini aksatır 
diye kitap okumasını önle­
mek; kıyafetlerine ve saçma 
-başına karışmak vb. dav­
ranışlarla çocuğa saygısızlık 
yapmamaya özen gösterilme­
lidir. Anne-babanın bu tür 
davranışları, sonuçta çocu­
ğun isyan etmesine, yalan 
söylemesine, gizli işler çevir­
mesine yol açabilir.

Ceza korkusuyla isyan 
edemeyen çocuklar ise arka­

daşsız, sessiz, içine kapanık, 
kendine güvensiz, cesaretsiz 
kişiler olacaklardır, tş işten 
geçtikten sonra “Hadi çık ar­
kadaşlarınla oyna”, “Çocu­
ğum, bizimle konuşsana, bu­
gün neler yaptığını anlatsa- 
na,” gibi cesaretlendirmeler, 
hiçbir işe yaramayacaktır.

Çocuğumuza duyacağı­
mız saygı, güven ve hoşgö­
rü, onun zamanla, ilkeleri 
olan, özdenetimli bir birey 
olmasını kolaylaştıracak, ba­
şarılı ve uyumlu olmasına 
katkıda bulunacaktır.

NE YAPMALI NASIL YAPMALI NE YAPMALI NASIL YAPMALI 
<

NE YAPMALI NASIL YAPMALI NE YAP

>
LU

<

û-
<

CO
<

<
o.

• .<

<
Q-
<

co
<

Eşi* 1 Zin <&r„n iÇin Tnc* k ' i Bnn'*'*  tl,n- ikin'*

çin „ içi" 0 ir 5^ Siö°r'in» 
iki s“Si» İ!î*.r

<
CL
<

<
û-
<

co
<

<

Bu tür olaylar genç ailelerin ba­
şına sık sık gelen bir durumdur. Be­
bekler sürekli bakım ve ilgi istedikle­
rinden, onlara bakan kimseler bütün 
günlerini onların gereksinimlerini kar­
şılamak için harcamak zorunda ka­
lırlar. “Ana-baba olmak nasıl bir olay?” 
diye düşünüp duran eşler, çocuk sahi­
bi olmadan bunu pek anlayamazlar. 
Daha önce bir bebekleri olsa bile, her 
bebek birbirinden farklı olduğundan, 
önceden neler olacağını kestirmek 
yine de çok zordur. Ailenin yeni üye­
sinin neden olacağı değişikliklere ve 
yeni duruma uyum sağlayabilmek için

anne ya da çocukla ilgilenecek olan 
kişi, bebeğin bakımını tamamen özeri­
ne almalı ve bunun sorumluluğunu his­
setmelidir. Zaman zaman, bu sorumlu­
luk insanın omuzlarına öyle bir biner ki, 
başka bir şeyle uğraşmak neredeyse 
imkânsız hale gelir.

Anladığımız kadarıyla, eşiniz böy­
le bir sıkıntıyı yaşıyor. Kısa süre içinde 
evlenip, iki çocuk sahibi olmanızdan 
dolayı, durum eşiniz için çok daha cid­
di olabilir. Çünkü, evliliğin yükünün 
önemli bir kısmı belki de hazır bile de­
ğilken onun omuzlarına binmiştir. Ço­
cuğun asıl bakıcısı olarak tüm sorumlu­
lukların anneye yüklenmesi ya da an­
nenin durumun böyle olduğunu hisset­
mesi, onu çocuklarını yalnız bırakma

konusunda daha da isteksiz yapabilir.
Sizin ve eşinizin evlilik yaşamı 

hakkındaki görüş farklılıkları da bir 
başka neden olabilir. Örneğin, eşiniz 
evliliği bir aile yuvası kurmak ve bunu 
sürdürmek olarak görürken, siz evliliği 
sadece bir karı-koca ilişkisi olarak gö­
rüyor olabilirsiniz. Oysa, hem karı-ko­
ca hem de ana-baba olmak mümkün­
dür. Bunu başarabilmek sadece eşler 
için değil, ana-baba arasında karşılıklı 
desteğe dayanan bir sevgi ortamında 
büyüyecek çocuklar için de önemlidir. 
Ailelerinde gördükleri, ileriki yaşamla­
rında onlara örnek olacaktır. Evliliğin 
temel taşı olan eşler arasındaki sürekli 
iletişim, aynı zamanda aile için de çok 
önemlidir. Sağlıklı ve mutlu bir ilişkinin 
sürebilmesi için eşlerin baş başa, ço­
cuklarının gereksinimlerini karşılamak 
için meşgul olmadıkları fırsatlara, bir- 
birleriyle rahatça konuşabilecekleri 
ortamlara gereksinimleri vardır.

Eğer eşiniz olayı bu açıdan gö­
rebilirse, çocukları kısa bir süre için 
başkalarına bırakma konusunda ikna 
olabilir. Şimdilik sadece baş başa yi­
yebileceğiniz bir akşam yemeğiyle 
başlayıp, sonunda bunu ara sıra bir­
likle geçireceğiniz hafta sonu tatille­
rine kadar vardırabilirsiniz. Bunun 
yanında, eşinizle birlikte çocukların ve 
evin gereksinimleriyle ilgili yüklendi­
ğiniz sorumlulukları gözden geçire­
bilirsiniz. Böylece, sizin ailenin yükünü 
ortak olarak paylaşma yolundaki is­
teğiniz, eşinizi size de zaman ayırması 
konusunda ikna edebilecektir.

>cn

> "O

>

> “ü

>

>
go

> “ü

>

>33

>

>

>"O

>

>
IVA 3N nVIAIdVAIISVN HVINdVA 3N nVINdVAHSVN HVINdVA 3N nVINdVAHSVN HVINdVA 3N

YAŞADIKÇA EĞİTİM 33



Okulöncesi
Eği tim i Yard. Doç. Dr. Sevda BEKMAN

(Boğaziçi Üniversitesi Eğitim Fakültesi)

Okulöncesi eğitim kurumu, çocuğun 
gelişimine; yeteneklerini geliştirerek, 
deneyim ve öğrenme olanakları 
sağlayarak, bilinçli bir şekilde 
yönlendirerek katkıda bulunur.

34 YAŞADIKÇA EĞİTİM



OKULÖNCESİ 
EĞİTİMİNİN 
ÖNEMİ
Çocuk, dünyaya gerekli 

tüm bilgi ve becerilerle gel- 
mez.Zihinsel, bedensel, duy­
gusal, sosyal gelişme ve ol­
gunlaşma sürecinde, çocuğa 
yeni deneyimler edineceği 
öğrenme olanakları sağla­
mak, çocuğun gelecekteki 
başarısı için önemlidir.

Bu çok yönlü gelişme 
sürecinde ilk yaşların önemi, 
son yıllarda üstünde durulan 
bir araştırma durumuna gel­
miştir. Bunun bir nedeni ço­
cuğun öğrenme kapasitesinin 
ilk yıllarda yüksek oluşu­
dur/1) Bu yaşlarda çocuğun 
esnek oluşu da, yetersiz ko­
şulların düzeltilmesi halinde 
gelişmeyi hızlandırabilmek­
tedir. Her ne kadar bazı bul­
gular ilk yaşların öneminin 
büyütüldüğü kadar olmadığı­
nı gösteriyorsa da O, yine de 
çocuğun çok yönlü gelişimi­
nin (zihinsel, sosyal, duygu­
sal ve bedensel), sağlıklı bir

ilk yaşlardaki

öğrenmenin 
çocuğun
gelişimindeki önemi 
ve bu önemin sosyal 
ve duygusal 
gelişimin yanı sıra 
zihinsel gelişimde de 
etkili olduğu
anlaşılmıştır.

şekilde başladığında, onun 
gelecekteki başarısına katkısı 
olacağını biliyoruz. Okulön­
cesi eğitiminin önem kazan­
masını sağlayan etmenleri kı­
saca belirtelim:

ilk yaşlardaki öğrenmenin 
çocuğun gelişimindeki önemi

ve bu önemin soşyal ve duy­
gusal gelişimde olduğu gibi, • 
zihinsel gelişimde de geçerli 
olduğunun anlaşılması t3-4*5), 
çevresel koşullardan etkile­
nen çocuklara okulöncesi 
eğitiminin yaptığı eğitsel kat­
kı, sosyal değişme, şehirleş­
me ve kadının üretime katkı­
sının artışı sonucu ortaya 
çıkan yeni koşullar, okulön­
cesi eğitimini gündeme geti­
ren ve ona önem kazandıran 
başlıca nedenlerdir.

OKULÖNCESİ 
EĞİTİMİNİN 
AMACI
Okulöncesi dönemde ve­

rilen eğitimi, kurumsal ve 
kurumsal olmayan şeklinde 
ikiye ayırabiliriz. Bu yazıda 
sadece kurumsal okulöncesi 
eğitimi üzerinde durulacaktır.

Okulöncesi eğitimi, 0-6 
yaşlan arası gibi geniş bir 
dönemi kapsar. Kurumsal 
okulöncesi eğitiminde üze­
rinde durulan yaş dönemi ise 
3-6 yaşlan arası, özellikle de 
çocuğun zorunlu eğitime 
başlamadan önc