Çarhname’de Geçen Alıntı Sözcüklerin İşletimi

Abstract

Geçmişten bu yana tarihi ve coğrafi açıdan geniş bir iklimde hüküm süren Türkçe, bu geniş iklimin doğal sonucu olarak coğrafi, dini, sosyo-kültürel vb. açıdan kendisine yakın gördüğü birçok dilden sözcük alışverişi yapmıştır. Geçmişe bakılacak olursa, Orhun yazı dili Gök Tanrı inancının dışında Uygurlar döneminde Maniheizm, Budizm gibi farklı dinlerin benimsenmesi sonucu, anlam dünyasını başka dillerden aldığı sözcüklerle farklılaştırmış, aldığı sözcükleri Türkçeleştirdikçe de kendisini zenginleştirmiştir. Aynı değişim, Türklerin İslamiyeti kabul etmeleri ile Karahanlılar devrinde de yaşanmıştır. Bu değişimi yazı dili ile takip edebildiğimiz metinlerde görmekteyiz. îslamiyete geçiş sürecinde, metinlerin içerisine Arapça, Farsça sözcükler girmiş böylece Türkçe kutsal saydığı ve kendisine yakın gördüğü pek çok alıntı sözcüğü içerisinde yüzyıllarca barındırmış ve kendisine mal etmiştir. Bu çalışmanın konusunu Çarhname’de kullanılan alıntı sözcükler oluşturmaktadır. Çarhname, XIV. yüzyılda, Ahmed Fakih tarafından kaleme alınmış, dini-tasavvufı niteliklikte bir kasidedir. Söz konusu eser, Eski Oğuz Türkçesi’nin Anadolu sahasında yazı dili olma serüveninde Türkçenin yapı taşlarından birisi olarak değerlendirilir. Dillerin yukarıda bahsedilen organik bağlarının sonucu olarak, Çarhname’de Türkçe sözcüklerin yanı sıra Arapça, Farsça kökenli alıntı sözcükler de belli oranda kullanılmıştır. Bu çalışmada söz konusu metindeki alıntı sözcükler sınıflandırılacak, bu sözcüklerin Türkçeye aktarılırken, nasıl işletildiği üzerinde durulacaktır. Kaynak dil ve hedef dil bağlamında, alıntı sözcüklerin hangi dilbilgisel yapılarla (ek, yardımcı eylem vs.) Türkçeleştirildiği sorusuna yanıt aranacaktır. Çalışmanın sonucunda, söz konusu sözcüklerin ve dilbilgisel yapıların kullanım sıklıklarının grafikleri oluşturularak Çarhname’nin anlam dünyası üzerinde farklı dillerin izleri sürülecektir.